Gas ooasle

Ass Wikipedia.
(Aa-enmyssit ass Gassyn ooasle)

Ta ny gassyn ooasle ayns possan 0 (ta shin gra possan VIII rish shen neesht) ta ry-gheddyn er y laue yesh jeh taabyl ny bunstooghyn. Ta ooiley ny gassyn ooasle feer neu-ymobbreeagh (ta'n fockle 'argon' çheet veih fockle Greagish as y cheeall 'litçheragh' echey) - ta ny gassyn ooasle jeant ass un vreneen ny lomarcan.

She William Ramsay (1852-1916) y kemmigagh Albinagh ren feddyn magh queig jeh ny gassyn ooasle. V'eh ruggit ayns Glaschu, as ren eh studeyrys er kemmig 'sy Ghermaan fo stiurey Robert Bunsen. Ta sleih cooinaghtyn er Ramsay er yn oyr dy dooar eh magh argon (1894), hailium (1895), neoin (1898), krypton (1898) as xenon (1898). Scarr eh neoin, krypton, as xenon veih aer va jeant ny ushlagh. Chossyn William Ramsay Aundyr Nobel ayns 1904 son geddyn ny queig gassyn ooasle imraait heose.

Hoshiaght, va sleih gra 'ny gassyn taaue' rish ny gassyn ooasle, son dy row ad cho neu-ymobbreeagh. Agh eisht v'eh feddynit magh dy noddagh krypton as xenon ymobbraghey ny keayrtyn. Foddee nagh vel co-vunstoo jeh hailium, jeh neoin ny jeh argon feddynit foast. Er y fa dy vel ny gassyn ooasle cho neu-ymobbreeagh, t'ad ymmydoil. Myr sampleyr, foddee hailium goll er ymmydey dy hauçhey ayns mollagyn aeragh as ayns lhongyn-aer. S'gaueagh mollag aeragh ny lhong-aer ta lheent lesh hiddragien. 'Sy vlein 1937, y lhong-aer Ghermaanagh Hindenburg va lheent lesh hiddragien, ren ee sheidey seose ayns lossanyn erskyn New Jersey. Va mysh lieh-cheead troailtagh marrooit kyndagh rish shen as, son y chooid smoo, va shen y jerrey jeh ny lhongyn-aer myr saase-arraghey. Bentyn da neoin, ta ymmyd jeant jeh ayns cowraghyn-soilsheydys. Ta fillamad tungsten ayns bolgan ta lhieent lesh neoin. Tra ta stroo lectragh roie trooid y fillamad, ta'n argon gymobbraghey lesh y tungsten, ta çheet dy ve ny vrasnag vane-çheh (2500°C) ta cur magh ram soilshey. Ta ymmyd jeant jeh krypton as xenon ayns londeyryn niartal ayns thieyn-soilshey as fotografeeaght.