Làmh-sgrìobhainn Fheàrnaig

Ass Wikipedia.

She docamad ta goaill stiagh mysh 4,200 linnaghyn dy ghaanyn ad Làmh-sgrìobhainn Fheàrnaig (Gaelg Albinagh son Laue-screeuyn Feàrnaig, Baarle: Fernaig manuscript). Ta ny daanyn jeant seose jeh cooishyn politickagh as craueeagh son y chooid smoo.[1] Va ny laue-screeuyn cummit eddyr ny bleeantyn 1688 as 1693 liorish Donnchadh MacRath ayns Taobh Siar Rois[2] as ta scansh vooar orroo er son y chair-screeu unnar lesh yn ughtar, as t'eh screeuit ayns cummey ta cosoylagh rish Leabhar Deathan Lios Mòir, cummey ta bunnit er y Vaarle, ayns cosoylaght rish y Ghaelg Chlassicagh.[3] Ga dy row studeyrys jeant er ny laue-screeuyn, as dy row ad "çhyndaait" rere cair-screeu chiart ny Gaelgey Albinagh as dy row ad aahoilshit magh - 'sy vlein 1923 da'n chied cheayrt ec Calum MacPhàrlainn - t'eh er gra nagh vel bun baghtal dy barrantoil currit orroo gys y laa ain.[4]

Ayns bishaghey rish y corys screeuee quaagh ayndaue, ta ny laue-screeuyn coontit myr obbraghyn feer scanshoil son cooishyn elley. Cha nel recortys elley jeh daanyn Albinagh as cosoylaght ayns cummey ayn va cliaghtit ec bardyn Mooanagh ec toshiaght y 17oo eash.[4] T'ad goaill stiagh daanyn crauee ta ny shinney na cummey ny laue-screeuyn as ta currit sheese myr y sampleyr lomarcan jeh daanyn crauee veih'n eash shen ta co-chorrym er-yn-oyr dy vel sampleyryn cosoylagh feer ghoan veih'n lhing lurg Cah Chùl Lodair. Va dagh recortys elley jeh daanyn Gaelgagh ny 17oo eash currit sheese er pabyr lurg keead bleeaney ny ny smoo myr coois jeh'n tradishoon beill.[4] Ta ny laue-screeuyn goaill stiagh 59 peeshyn lesh jeih jeu gyn enney er yn ughtar, daa yeig jeu ta gurrit gys lieh Donnchadh MacRath hene as 17 ughtaryn elley as freggyrt currit dauesyn.[5]

Meer ass y daan "Gillimichells ansr to ye ford lyns" (Freggyrt Ghuilley-Maayl hug ny Linnaghyn Roie-raait):

Bunneydagh[6] Eddyr-hengaghey MacPhàrlainn[7] Gaelg

is trouh i cheile veg Ri Vlliam
Reine mūnnin and si toirse
Hreig i vi ri dūinoilis
is leish i būrris vi ri boist
No faickig eads cūndoirt ea
Snach burrine ea si toire
Seads loūyh chuirrig mulloid er
No Tih nach vūn da void

Is truagh a' chiall bh'aig Rìgh Uilleam,
Rinn muinghinn anns an t-seòrs,
A thréig a bhi ri duinealas,
Is leis am b'fhuras bhi ri bòsd;
Na'm faiceadh iad-s' an cunnart e,
'S nach b'urrainn e 'san tòir,
'S iad 's luaithe chuireadh mulad air
Na 'n tì nach d'bhuain d'an bhòid.

S'treih y cheeall v'ec Ree Illiam
Ren treishteil ayns yn torçh
Hreig dy va rish feraghtys
As lesh y b'uirrys va rish boastagh
Ny vaikagh ads' yn gaue echey
's nagh voddin eh 'syn eiyrt
's ad s'leah er chur mellid er
Na'n teih nagh dy vuinn da'n ghialdynys

Ta ny laue-screeuyn, ayns cummey daa lioar, ayns shelloo lioarlann Ollooscoill Ghlaschu. Roish haink er ny laue-screeuyn ayns shelloo ny h-ollooscoill, v'ad freillt ec Mac Mathghamhuin ennagh ass Feàrnaig, as rere shen v'ad enmyssit Làmh-sgrìobhainn Fheàrnaig ny Laue-screeuyn Feàrnaig. Eisht, hie ad trooid laueyn y Dr Dr Mackintosh-Mackay, y Dr W.F. Skene as yn Arrymagh Reverend John Kennedy ass Aran. Hug eh ad gys Ollooscoill.[8] Ta'n abbyrt ta goll er ymmyd ayndaue anchasley as s'foddee dy vel eh caghlaa eddyr aght formoil as lettyragh as aght ynnydagh. Choud's t'eh jargal dy row fys ennagh ec MacRath er laue-screeuyn Gaelgagh (ny h-Albey as Nerin) 'syn aght lettyragh, cha nel agh beggan dy stronnaghey ry-akin 'sy teks - tro jeh'n Yernish as fer jeh ny h-anchaslyssyn smoo eddyr y Ghaelg Albinagh as y Yernish[9] – as t'eh shen cur sannish da'n 'irriney nagh chur eh sheese er pabyr red erbee dy row jaghtit da liorish Yernisheyr. Ansherbee, ta'n skeeal goaill stiagh daa obbyr ec daa vard Yernagh v'er mayrn ram sheelogheyn roish lhing yn ughtar as t'eh shen cur credjal da'n nhee dy row ainjys ec MacRath marish y torçh lettyraght shen. Foddee yn daa lioar jeh'n laue-screeuyn dy rheynn rere y chooish jeh ny daanyn ta ry-gheddyn ayndaue. Ta'n chied lioar goaill stiagh obbraghyn crauee jeh'n aght lettyragh as ta'n nah lioar ny smoo politickagh as cadjinagh ayns aght. Ta kuse vooar dy 'ocklyn ayndaue nagh vel ry-gheddyn ayns fockleyryn noa-emshyragh ny Gaelg Albinagh agh ta cooid vooar jeh ny focklyn shen ry-gheddyn ayns fockleryn ny Yernish as ayns fockleyr "ooilley-Ghaelgagh" dy chooid Shaw.[10]

Jeeagh er neesht[reagh | edit source]

Noteyn[reagh | edit source]

  1. "Fernaig manuscript (collection of Scottish poetry)" (ayns Baarle). Britannica Online Encyclopedia. Feddynit magh er 7 Jerrey Fouyir 2010.{{cite web}}: CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  2. David Ross (10 Boaldyn 2007). "Gaelic documents may return north" (ayns Baarle). The Herald. Feddynit magh er 7 Jerrey Fouyir 2010.{{cite web}}: CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  3. "Làmh-sgrìobhainn Fheàrnaig" (ayns Gaelg Albinagh). Feddynit magh er 7 Jerrey Fouyir 2010.{{cite web}}: CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  4. a b c Colm Ó Baoill. "The State of the Art. Scottish Gaelic Verse" (ayns Baarle). Scoil an Léinn Cheiltigh, Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath. Feddynit magh er 8 Jerrey Fouyir 2010.{{cite web}}: CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  5. Thomson, The Companion to Gaelic Scotland dg.72
  6. MacPharlain Lamh-Sgrìobhainn Mhic Rath, (dg. 268)
  7. MacPharlain Lamh-Sgrìobhainn Mhic Rath, (dg. 269)
  8. Thomson, The Companion to Gaelic Scotland dg.71
  9. MacPharlain Lamh-Sgrìobhainn Mhic Rath, (dg.290)
  10. MacPharlain Lamh-Sgrìobhainn Mhic Rath, (dg. 290)

Imraaghyn[reagh | edit source]

  • MacPharlain, Calum Lamh-Sgrìobhainn Mhic Rath, (Dùn Dèagh)
  • Thomson, Derick S. The Companion to Gaelic Scotland, (Blackwell Reference)