Yn Chanadey
 | This article needs grammatical and orthographic revision / Ta feme er karraghey ec yn art shoh. Ny gow magh y fogrey shoh derrey vees yn art er ny charraghey ec Gaelgeyr fondagh, my saillt. Please do not remove this notice until the article has been revised by an experienced Manx speaker. |
.svg)
She çheer yn Chanadey, rish ny Steatyn Unnaneyssit, yn Keayn Sheear, yn Keayn Sheealtagh, as yn Vooir Arctagh. She Toronto yn caayr smoo, agh she Ottawa ard-valley ny çheerey. She Baarle as Frangish ny çhengaghyn oikoil.
Shennaghys[reagh | edit source]
- Ard-Art: Shennaghys ny Canadey
Ren ashoon çheeragh cummal ayns yn ard canadagh da millaghyn dy bleinyn roish ren yn chied europaghyn roshtyn. T'ad er fys as yn Chied Hashoonyn as yn Inuit sleih.
Va'n Wiggynnaghyn yn chied Europaghyn er fys dy heet ayns yn Chanadey, ayns Thalloo yn Eeast. Ayns yn shey keead jeig, hoshee yn Europaghyn dy ronsaghey yn coose shiar dy yn Chanadey, lesh John Cabot (Sostyn) ayns 1497, as Jacques Cartier (yn Rank) ayns 1534.
Va ardjyn dy yn Chanaday reaghit rish yn Rank, as ardjyn rish Sostyn as Nalbin. Va'n Frangaghyn dy cadjyn kied jeh yn ashoonyn çheeragh echey dy chummal ayns oc cheer. Ayns 1605, va Port Royal troggit ayns Acadie (Nova Scotia) rish yn frangaghyn, jeeraghit rish Samuel de Champlain, as ayns 1608, va Quebec troggit. Ghow Goaldagh cramman dy yn ardjyn Frangagh jei caggey faggys da Quebec ayns 1759.
Er y Caggey Irreyder Magh Americaanagh, baillym yn cohionnal Americaanagh dy jannoo Quebec ayrn dy ny Steatyn Unnaneyssit as hug ad armee dy ghoaill eh jeh yn Goaldagh ayns 1775. Agh cha cummal seose yn ashoon ny Quebec yn irree magh. Er yn Caggey dy 1812, phrow ny Steatyn Unnaneyssit dy ruegey yn Chanadey.
Ec 1 Jerrey Souree, 1867, haink yn Chanadey dy ve çheer. Ren eh goaill stiagh yn cummaghtyn dy Ontario, Quebec, Brunswick Noa, as Nalbin Noa. Va John A. MacDonald yn chied ard-vinishter. Haink Manitoba, yn Yukon, as yn Thallooyn Neear Hwoaie dy ve ayrn dy yn Chanadey ayns 1870. Haink yn Cholombey Goaldagh lhein ayns 1871, as Ellann ny Flah Edard ayns 1873.
Va daa irreyn magh ny Awin Ruy, ayns 1869-70 as 1885. Haink Alberta as Saskatchewan dy ve cummaghtyn ayns 1905.
Chagg sidooryn Canadagh ayns yn Chied Caggey Dowanagh, er yn oyr v'ad ayrn dy yn Impiraght Goaldagh. Haink yn Chanadey dy ve dy mie er fys as çheer jei e aighar ayns yn cragh Oirrag Vimy jeh yn sidooryn Germaanagh ayns yn Rank ayns 1917. Va yn kiart da teiy currit da mraane rish yn caggey. Chagg sidooryn Canadagh ayns yn Nah Caggey Dowanagh myrgeddin. Va'n Chanadey scanshoil ayns 1944 ec Normandy, as ren ad livrey yn Ollan.
Ayns 1949, haink Thalloo yn Eeast as Labrador dy ve cummaght ny Chanadey. Ayns 1956, ren Lester Pearson cooney ayns yn Geyre-ghaue dy Suez. Ayns 1982, va buraght noa crooit.
Ta ram sleih Frangagh-Canadagh geearree dy croo nyn eer çheer. Va refrane chum ayns Quebec ayns 1980, as baillym 40% yn neuchrogheydys. Va refrane elley chum ayns 1995, as baillym bunnys 50% yn neuchrogheydys.
Laa jiu, ta frangish loayrit rish 25% dy Chanadaghyn as yn chied çhengey. Ta ashoon as cohionnalyn loayrt-Frangish cagh noon yn Chanadey.
Ayns 1999, va Nunavut crooit as trass thalloo ny Chanadey, magh ny Thallooyn Neear Hwoaie, ayns coardail lesh yn ashoon Inuit.
Çheer-oaylleeaght[reagh | edit source]
Ta'n Chanadey yn çheer smoo 'sy theihll agh unnane rere eaghtyr, jei yn Roosh. Ta 33 millioon sleih cummal ayns y Chanadey.
Ta 3 thallooyn, eddyr Alaska as Greenlyn. Ta 4 dy yn 5 yn Loghyn Mooar rheynnit eddyr y Chanadey as ny Steatyn Unnaneyssit.
Ta'n Chanadey sheeyney lesh ny Steatyn Unnaneyssit, y Danvarg (Greenlynn), as y Rank (Saint Pierre as Miquelon).
Ta çheeroaylleeaght ny Canadey ym-daahagh. Jeh sleityn ard ayns y heear, banjaghyn rea 'sy vean, as creggyn coodaghey shen ayns y shiar. Ta'n Chanadey cummal keyllyn twoaie slane.
Çhengaghyn[reagh | edit source]
Ta yn daa çhengey oikoil ayns yn Chanadey Baarle as Frangish. Ta daa-hengaght oikoil ayns yn Chanadey leight, jannooit magh ayns yn Kaart dy Cairyn as Seyrsnysyn Canadagh as yn Slattys ny Çhengaghyn Oikoil; t'eh feamagh rish yn Barrantagh ny Çhengaghyn Oikoil.
Ta çhengaghyn bun-chummallagh ny ghaa oikoil ayns Thallooyn Neear Hwoaie. Ta Inuktitut yn çhengey vooar chooid ayns Nunavut, as çhengey oikoil ayns yn thalloo.
Aarheynn reiragh[reagh | edit source]
Ta'n Chanadey conastey dy 10 cummaghtyn as 3 thallooyn.
- Cummaghtyn:
- Thallooyn:
Magheryn[reagh | edit source]
- Official website of the Government of Canada (Baarle, Frangish)
- The Canadian Encyclopedia (Baarle)
- The Canadian Atlas Online (Baarle)
Çheeraghyn ayns America Hwoaie |
|
|---|---|
| Antigua as Barbuda · Bahamaghyn, ny · Barbados · Chanadey, yn · Choobey, yn · Coose Berçhagh, yn · Dominica · Ghuatemaley, yn · Grenada · Haiti · Hondooraghyn, ny · Meksico · Nickeraag, yn · Noo Kitts as Nevis · Noo Lucia · Noo Winsen as ny Grenadeenyn · Phanamaa, yn · Pobblaght Ghominicagh · Salvador, yn · Steatyn Unnaneysit America · Trinaid as Tobago · Yn Veleesh · Yamaicey, yn |
Reagheydys Chonaant yn Atlantagh Hwoaie (RCAH) |
|
|---|---|
| Olteynyn | Albaan, yn · Chanadey, y · Çheer Injil, y · Chroit, y · Clovack, y · Clovean, y · Danvarg, y · Eeslynn, yn · Estaan, yn · Ghermaan, y · Ghreag, y · Iddaal, yn · Latvey, y · Litaan, y · Lucsemburg · Norlynn · Phobblaght Çheck, y · Pholynn, y · Phortiugal, y · Rank, y · Reeriaght Unnaneysit · Romaan, y · Spaainey, y · Steatyn Unnaneysit, ny · Turkee, y · Ungaar, yn · Velg, y · Vulgeyr, y |
| Fakideryn | Çhorshey, y · Vassadoan, y |
G8 |
|
|---|---|
| Olteynyn | Chanadey, y · Çhapaan, y · Ghermaan, y · Iddaal, yn · Rank, y · Reeriaght Unnaneysit · Roosh, y · Steatyn Unnaneysit, ny |
| Troailtagh | Yn Unnaneys Oarpagh |
