Yn Oarpey
Yn Oarpey
Eaghtyr | 10,180,000 km² 3,930,000 mi ker |
---|---|
Earroo yn phobble | 747,636,045 (1 Jerrey Souree 2020)[1] |
Glooaght | 70/km² (mygeayrt 181/sq mi) |
Çheeraghyn | c.50 |
Kerçheenyssyn | 5 |
Çhengaghyn | Ind-Oarpagh Finn-Oogragh Turkagh Bascish Maltish |
Traa ynnydagh | UTC+0 gys UTC+3 |
She fer jeh shiaght mooar-rheynnyn ny cruinney ee yn Oarpey (ASE: [ˌənʲˈɔːrpə]) ny yn Europey (ASE: [ˌənʲjuˈroːpə]). T'ee coodaghey lieh-innys heear ny h-Oaraishey, as t'ee goll er scarrey magh veih'n Aishey liorish Sleityn ny h-Ooral as Sleityn ny Coagaash, Awin ny h-Ooral, y Vooir Chaspagh as y Vooir Ghoo, as ny h-ushtaghyn ta kiangley yn Vooir Ghoo rish y Vooir Aejeeanagh. Ta'n Oarpey çhemmit liorish y Cheayn Sheear da'n twoaie as da'n sheear, liorish y Veanvooir da'n jiass, as liorish y Vooir Ghoo as ny h-ushtaghyn kianglee eck da'n shiar yiass.
Ta'n Oarpey ny nah vooar-rheynn sloo rere eaghtyr thallooin, as t'ee coodaghey 10,180,000 kilomeaderyn kerrinagh (3,930,000 meeilaghyn kerrinagh), ny 2% jeh eaghtyr ny cruinney ny 6.8% jeh'n eaghtyr thallooin eck. Mastey ny 50 çheeraghyn 'syn Oarpey, she yn Roosh y fer smoo rere eaghtyr as rere earroo yn phobble eck (ga dy vel cooid vooar jeh'n çheer shen soit 'syn Aishey), as she Ard-valley yn Phaab y fer sloo. Ta'n Oarpey ny trass mooar-rheynn smoo rere earroo yn phobble, lurg yn Aishey as yn Affrick, lesh 733,000,000 dooinney, ny 11% jeh pobble ny cruinney.
She boayl ruggyree chultoor yn neear t'ayn 'syn Oarpey, as 'sy Çhenn-Ghreag er lheh. Va paart mooar eck ayns cooishyn y theihll veih'n 16oo eash er oaie, as lurg toshiaghey yn choloinaghys er lheh. Eddyr y 16oo as y 20oo eash va America, cooid vooar jeh'n Affrick, y Faarkeylann as cooid vooar jeh'n Aishey fo stiurey phooaraghyn Oarpagh. Va'n daa Chaggey Dowanagh jeerit er yn Oarpey, as rere shen haghyr failleil ayns cleayney Oarpagh er yn ardan dowanagh roish mean y 20oo eash tra dirree scansh yn Unnaneys Soveidjagh as ny Steatyn Unnaneysit. Car y Chaggey Feayr hie yn Oarpey er ny rheynn magh liorish y Churtan Yiarn eddyr NATO 'sy neear as Conaant Warszawa 'sy niar. Ren cur-ry-cheilley yn Oarpey cur Coonseil ny h-Oarpey as yn Unnaneys Oarpagh er bun 'syn Oarpey Heear. Lurg tuittym yn Unnaneys Soveidjagh 'sy vlein 1991 ren y ghleashaght shen lheanaghey magh gys y niar.
Çheeraghyn 'syn Oarpey
[reagh | edit source]Çheer | Eaghtyr | Earroo yn phobble | Ard-valley | |
---|---|---|---|---|
Hiar | ||||
Y Clovack | 48,845 km² | 5,422,366 | Bratislava | |
Moldova | 33,843 km² | 4,434,547 | Chişinău | |
Yn Ookraan | 603,700 km² | 48,396,470 | Kyiv | |
Y Phobblaght Çheck | 78,866 km² | 10,256,760 | Praag | |
Y Pholynn | 312,685 km² | 38,625,478 | Warsaw | |
Y Romaan | 238,391 km² | 22,303,552 | Bucharest | |
Y Roosh | 3,960,000 km² | 106,037,143 | Moscow | |
Yn Ungaar | 93,030 km² | 10,075,034 | Budapest | |
Y Velaroosh | 207,600 km² | 10,335,382 | Minsk | |
Twoaie | ||||
Y Danvarg | 43,094 km² | 5,368,854 | København | |
Yn Eeslynn | 103,000 km² | 279,384 | Reykjavík | |
Yn Estaan | 45,226 km² | 1,415,681 | Tallinn | |
Finnlynn | 336,593 km² | 5,157,537 | Helsinki | |
Y Latvey | 64,589 km² | 2,366,515 | Riga | |
Y Litaan | 65,200 km² | 3,601,138 | Vilnius | |
Norlynn | 324,220 km² | 4,525,116 | Oslo | |
Pobblaght Nerin | 70,280 km² | 4,015,676 | Balley Aah Cleeah | |
Y Reeriaght Unnaneysit | 244,820 km² | 59,778,002 | Lunnin | |
Y Toolynn | 449,964 km² | 9,067,049 | Stockholm | |
Jiass | ||||
Yn Albaan | 28,748 km² | 3,544,841 | Tirana | |
Andorra | 468 km² | 68,403 | Andorra la Vella | |
Ard-Valley yn Phaab | 0.44 km² | 900 | Ard-Valley yn Phaab | |
Bosnia as Herzegovina | 51,129 km² | 3,964,388 | Sarajevo | |
Y Chroit | 56,542 km² | 4,390,751 | Zagreb | |
Y Clovean | 20,273 km² | 1,932,917 | Ljubljana | |
Y Ghreag | 131,940 km² | 10,645,343 | Yn Atheen | |
Yn Iddaal | 301,230 km² | 57,715,625 | Yn Raue | |
Kosovo* | 10,908 km² | 1,900,000 | Priština | |
Montenegro | 13,812 km² | 616,258 | Podgorica | |
Y Phortiugal | 91,568 km² | 10,084,245 | Lisbon | |
San Marino | 61 km² | 27,730 | San Marino | |
Y Serb | 88,361 km²+ | 9,598,000 | Belgraaid | |
Y Spaainey | 498,506 km² | 40,077,100 | Madrid | |
Y Valta | 316 km² | 397,499 | Valletta | |
Yn Vasseydoan | 25,333 km² | 2,054,800 | Skopje | |
Y Vulgeyr | 110,910 km² | 7,621,337 | Sofia | |
Heear | ||||
Yn Austeyr | 83,858 km² | 8,169,929 | Veen | |
Yn Elveeish | 41,290 km² | 7,301,994 | Bern | |
Y Çheer Injil | 41,526 km² | 16,318,199 | Amsterdam | |
Y Ghermaan | 357,021 km² | 83,251,851 | Berleen | |
Liechtenstein | 160 km² | 32,842 | Vaduz | |
Lucsemburg | 2,586 km² | 448,569 | Lucsemburg | |
Monaco | 1.95 km² | 31,987 | Monaco | |
Y Rank | 547,030 km² | 62,900,000 | Paarys | |
Y Velg | 30,510 km² | 10,274,595 | Yn Vrussyl |
*Cha nel Kosovo currit er enney agh ec 41 heer.
+Ta'n earroo shoh cur eaghtyr Kosovo 'syn earroo.
Farrys
[reagh | edit source]- Ard-art: Farrys ny h-Oarpey
As mooar rheynn, ta farrys ny h-Oarpey yn smoo ayns Dowan. Ta'n Unnaneys Oarpagh un dy yn daa smoo ayns Dowan. Dy yn steatyn oltey ayns yn UE, ta yn Ghermaan yn farrys ashoonagh smoo echey. Ta'n Euro yn argid dy 30 çheeraghyn europagh. Ta'n tromlagh dy yn keird ny UE lesh ny Steatyn Unnaneyssit, yn Roosh, yn Çheen, yn Injey as steatyn europagh elley.
Çhengaghyn
[reagh | edit source]- Ard-art: Çhengaghyn ny h-Oarpey
Ta possanyn çhengagh ny ghaa er enney as lhaihderaght ayns yn Oarpey.
Çhengaghyn Romanagh
[reagh | edit source]Ta ny çhengaghyn Romanagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear Yiass, as ayns y Romaan as Moldova. Shoh rolley ny çheeraghyn raad dy vel çhengey Romanagh goll er loayrt: Andorra, yn Iddaal, y Phortiugal, y Rank, y Spaainey, y Romaan, Moldova, y Velg, as ayns yn Elveeish.
Çhengaghyn Germaanagh
[reagh | edit source]Ta ny çhengaghyn Germaanagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear Hwoaie as ardjyn yn Oarpey Veanagh. Shoh rolley ny çheeraghyn raad ta çhengey Ghermaanagh goll er loayrt: Norlynn, y Toolynn, y Ghermaan, y Reeriaght Unnaneyssit, Pobblaght Nerin, y Danvarg, y Çheer Injil, y Velg, yn Austeyr, Liechtenstein, yn Elveeish, yn Eeslynn, Lucsemburg, Finlynn as yn Iddaal.
Çhengaghyn Celtiagh
[reagh | edit source]Ta ny çhengaghyn Celtiagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear, as ayns Pobblaght Nerin, yn Reeriaght Unnaneyssit as y Rank er lheh.
Çhengaghyn Slavagh
[reagh | edit source]Ta ny çhengaghyn Slavagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Hiar Hwoaie as Hiar Yiass. Er y chooid smoo, t'ad goll er loayrt ayns y Roosh, yn Ookraan, y Velaroosh, y Pholynn, y Phobblaght Çheck, y Clovack, y Clovean, y Chroit, Bosnia as Herzegovina, y Serb, Montenegro, y Vasseydoan as y Vulgeyr.
Çhengaghyn elley
[reagh | edit source]Ta'n Ghreagish, yn Albaanish, yn Ungaarish, yn Estoinish, as yn Innlynnish goll er loayrt ayns yn Oarpey foast.
Imraaghyn
[reagh | edit source]- ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
Çheeraghyn yn Oarpey |
|
---|---|
Abcaaish, yn2, 5 · Albaan, yn · Andorra · Ard-valley yn Phaab · Armeain, yn1 · Asserbajaan, yn2 · Austeyr, yn · Bosnia as Herzegovina · Chassaghstaan, y2 · Cheeprey, y1 · Cheeprey Hwoaie, y1, 6 · Çheer Injil, y3 · Çhorshey, y2 · Chroit, y · Clovack, y · Clovean, y · Danvarg, y3 · Eeslynn, yn · Elveeish, yn · Estaan, yn · Finnlynn · Ghermaan, y · Ghreag, y · Iddaal, yn2 · Kosovo4 · Latvey, y · Liechtenstein · Litaan, y · Lucsemburg · Moldova · Monaco · Montenegro · Nerin · Norlynn3 · Ookraan, yn · Ossetia Yiass2, 5 · Phobblaght Çheck, y · Pholynn, y · Phortiugal, y3 · Rank, y2 · Reeriaght Unnaneysit · Romaan, y · Roosh, y2 · San Marino · Serb, y · Spaainey, y2 · Toolynn, y · Turkee, y2 · Ungaar, yn · Valta, y · Vassadoan Hwoaie, y · Velaroosh, y · Velg, y · Vulgeyr, y 1 Ta'n çheer shoh soit dy slane 'syn Aishey Heear agh ta kianglaghyn shesh-pholitickoil eck lesh yn Oarpey. 2 Ta cooid jeh'n çheer shoh soit çheumooie jeh'n Oarpey. 3 Ta croghaneyn ec y çheer shoh soit çheumooie jeh'n Oarpey. 4Va neuchrogheydys Chosovo soilshit magh er 17 Toshiaght Arree, 2008 as t'ee er enney ec 62 olteynyn yn AU. 5Cha nel yn Abcaaish as Ossetia Yiass er enney agh ec 6 olteynyn yn AU. 6Cha nel y Cheeprey Hwoaie er enney agh ec y Turkee. |