Yn Spaainey
 | This article needs grammatical and orthographic revision / Ta feme er karraghey ec yn art shoh. Ny gow magh y fogrey shoh derrey vees yn art er ny charraghey ec Gaelgeyr fondagh, my saillt. Please do not remove this notice until the article has been revised by an experienced Manx speaker. |
| Reino de España Reeriaght ny Spaainey |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Jarroo-raa: Plus Ultra (Ladjyn) "Ny s'odjey er oaie" |
||||||
| Arrane ashoonagh: Marcha Real (Spaainish) "Co-hooyl Reeoil" |
||||||
 |
||||||
| Preeu-valley (as y balley smoo) | Madrid 40°26′ Hwoaie 3°42′ Heear
| |||||
| Çhengey oikoil | Spaainish | |||||
| Çhengaghyn ardjynagh er enney | Aranish, Bascish, Catalonish as Galeeshish | |||||
| Possanyn kynneeagh | 89% Spaainee, 11% possanyn mynlagh | |||||
| Reiltys | Deynlaghys ard-whaiylagh as reeriaght vunraghtoil | |||||
| - | Ree | Felipe VI | ||||
| - | Ard-vinishter | Mariano Rajoy | ||||
| Crooaght | 15-oo eash | |||||
| - | Co-unnaneys | 1469 | ||||
| - | Unnaneys reeriagh | 1516 | ||||
| - | de facto | 1716 | ||||
| - | de jure | 1812 | ||||
| Entreilys gys yn UO | 1 Jerrey Geuree 1986 | |||||
| Eaghtyr | ||||||
| - | Yn clane | 504,030 km² (51-d) 195,364 mi ker |
||||
| - | Ushtey (%) | 1.04 | ||||
| Earroo yn phobble | ||||||
| - | Ooley 2016 | 46.468,102 (29-oo) | ||||
| - | Glooaght | 91.95/km² (112-oo) 238/mi ker |
||||
| LTS (CCK) | Ooley 2007 | |||||
| - | Yn clane | $1.310 trillioon (11-d) | ||||
| - | Yn dooinney | $33,700 (27-oo) | ||||
| LTS (ennymagh) | Ooley 2007 | |||||
| - | Yn clane | $1.439 trillioon (8-oo) | ||||
| - | Yn dooinney | $31,471 (26-oo) | ||||
| Gini (2005) | 32 | |||||
| ALD (2005) | 0.949 (ard) (13-oo) | |||||
| Argid | euro (€)1 (EUR) |
|||||
| Traa ynnydagh | CET (UTC+1) | |||||
| - | Souree (TTLS) | CEST (UTC+2) | ||||
| Coad eddyr-voggyl | .es, .cat2 | |||||
| Coad çhellvane | +34 | |||||
| 1 | Roish 1999: peseta ny Spaainey | |||||
| 2 | Ta .eu ymmydit myrgeddin, myrane lesh çheeraghyn elley yn Unnaneys Oarpagh. Ta .cat ymmydit ayns thallooin as y Chatalonish ayndaue. | |||||
.svg)
She çheer 'syn Oarpey heear yiass ee yn Spaainey (Spaainish: España) ny Reeriaght ny Spaainey (Spaainish: Reino de España) dy oikoil. Ta'n çheer ny soie er Lieh-innys ny h-Ibeir. Ta'n çheer vooar eck caglit da'n jiass as da'n shiar liorish y Veanvooir, faagail magh joarey beg 'sy jiass liorish Gibraaltar; da'n twoaie liorish y Rank, Andorra, as Baie ny Biscaayn; as da'n jiass liorish y Cheayn Sheear as y Phortiugal. Ta thalloo ny Spaainey goaill stiagh ny h-Ellanyn Balearagh 'sy Veanvooir, ny h-Ellanyn Canaaragh 'sy Cheayn Sheear magh veih coose ny h-Affrick, as daa valley seyr 'syn Affrick Hwoaie, Ceuta as Melilla, as adsyn shen çhemmit liorish y Varoc. Ta'n Spaainey ny nah çheer smoo 'syn Unnaneys Oarpagh jei'n Rank, as ish 504,030 km² er eaghtyr.
Ta'n Spaainey ny deynlaghys ta reirit liorish reiltys parlamaidagh fo reeriaght vunraghtoil. T'ee ny çheer lhiasit lesh y nuyoo tarmaynys smoo 'sy theihll rere LTS ennymagh. Ta'n çheer ny h-oltey jeh ny h-Ashoonyn Unnaneysit, yn Unnaneys Oarpagh, RCAH, RCTL, as RTT (WTO).
Çheeroaylleeaght
[reagh | edit source]
Ta'n Spaainey ny 51-d çheer smoo er y theihll as ish 504,782 km² (195,884 mi²) er eaghtyr. T'ee begnagh 47,000 km² ny sloo na'n Rank as 81,000 km² ny smoo na'n steat Americaanagh California.
Er y çheu heear, ta'n Spaainey çhemmit liorish y Phortiugal, da'n jiass t'ee çhemmit liorish Gibraaltar (thalloo harrish mooir Goaldagh) as liorish y Varoc trooid ny baljyn eck 'syn Affrick Hwoaie (Ceuta as Melilla). 'Sy niar hwoaie, rish ny Sleityn Pyreanagh, t'ee çhemmit liorish y Rank as y phrinsaght veg Andorra. Chammah lesh shen, ta'n çheer goaill stiagh ny h-Ellanyn Balearagh 'sy Veanvooir, ny h-Ellanyn Canaaragh 'sy Cheayn Sheear as ram ellanyn neu-chummaltit er çheu Veanvooiragh jeh Keyllys Ghibraaltar, as yn ennym Plazas de soberanía currit orroo, lheid as Islas Chafarinas, Isla de Alborán, ny "creggyn" (peñones) jeh Vélez as Alhucemas, as Isla Perejil beg. Rish ny Sleityn Pyreanagh 'sy Chataloan, ta'n balley beg Llívia cruinnit dy lane lesh y Rank. Ta'n ellan beg Konpantzia ayns Awin Bidasoa ny cho-hiarnys Spaainagh-Frangagh.
Ta çheer vooar ny Spaainey jeant seose jeh ard-chlaareyn as rheamyn sleitoil, lheid as Sierra Nevada. Veih ny h-ardjyn shen ta ny h-awinyn Tagus, Ebro, Duero, Guadiana as Guadalquivir. Ta thallooyn rea gleayragh ry-gheddyn rish y choose, as she y thalloo rea smoo ayn na thalloo rea yn Ghuadalquivir ayns Andalucía.
Speyr
[reagh | edit source]
Er coontey boayl çheeroaylleeaght as staydyn cronk-oaylleeagh ny Spaainey, ta speyr anchasley ry-gheddyn 'sy çheer; faagail magh y speyr sleitoil, foddee y çheer y rheynn magh ayns queig ardjyn:
- Speyr Veanvooiragh vooarheeragh ayns ardjyn antraieagh y lieh-innys (ard-valley smoo, Madrid).
- Speyr vooiragh 'sy Ghaleesh as 'sy straih slystagh faggys da Baie ny Biscaayn (ard-valley smoo, Bilbo). Ta'n ennym "Y Spaainey Ghlass" currit er yn ard shen dy mennick.
- Speyr lieh-hirrym ny Veanvooiragh hirrym 'sy niar yiass (ard-valley smoo, Murcia).
- Speyr Veanvooiragh 'syn ard ta sheeyney magh veih thalloo rea Andalucía rish ny cooseyn jiass as shiar dys ny Sleityn Pyreanagh, er y çheu ta lesh yn 'aarkey. Ta'n ard shen goaill stiagh Ceuta as Melilla myrgeddin (ard-valley smoo, Barcelona). Ta speyr fo-hropickagh ynnydoil ry-gheddyn ayns cooseyn Ghranada as Válaga chammah (Costa Tropical).
- Speyr fo-hropickagh ayns ny h-Ellanyn Canaaragh (ard-valley smoo, Las Palmas de Gran Canaria).
Shennaghys
[reagh | edit source]Yn hoghtoo eash jeig
[reagh | edit source]Ayns yn hoghtoo eash jeig haink ayrnyn dy yn impiraght dy ve steatyn, ny va'ad goit rish çhengaghyn noa, lheid as ny Steatyn Unnaneyssit.
Yn nuyoo eash jeig
[reagh | edit source]Va'n Spaainey rueggit rish Napoleon dy yn Rank. Hug yn Spaainey as yn Vretyn Vooar e sidooryn dy caddey yn kione çheerey.
Yn feedoo eash jeig
[reagh | edit source]Phrow ennagh Spaainaghyn dy cur ayns clou deynlagh, as haink yn paainey dy ve pobblaght. Agh va caggey currit er bun rish ennagh Spaainaghyn skian yesh ayns 1936. Va'n caggey noi cummynyn, gleashaghtyn neuchommeeys, soshiallys as elley gleashaghtyn cummit seose rish sleih berçhagh, yn armee as cooid dy yn Keeill. Jei yn caggey, va ard-reillaght currit er bun as va'n pobblaght jeant ayns 1939.
Hooar yn ard-smaghteyder basse ayns 1975. Va Juan Carlos I enmyssit ree rish Franco. Agh cha ren yn ree reiltys as ard-smaghteyder. Nish ta'n Spaainey çheer deynlagh, as t'eh oltey dy yn Unnaneys Europagh.
Aarheynnyn reiragh
[reagh | edit source]
Ta'n Spaainey rheynnit magh ayns 17 ard. T'ad enmyssit boodeeyssyn hene-reiltagh (Spaainish: Comunidades Autónomas). Ta 2 chaayr ayns chammah.
- Boodeeyssyn hene-reiltagh:
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
- Buill chionyssagh ny Spaainey:
Çhengey
[reagh | edit source]Ta deam ashoon ny Spaainey Spaainagh. She'n Spaainish yn çhengey oikoil. Loayr ashoon myrgeddin Bascish, Catalonish, Occitaanish as Galeeshish. T'ad coadit. Cha nel elley çhengaghyn coadit, lhied as Astoorish, Aragonish as Arabish.
Lout foshlit
[reagh | edit source]-
Yn Sagrada Família er oie, Barcelona -
-
-
Yn Alhambra, Granada -
-
Fastee dy Santa María Magdalena ayns Novelda, yn Spaainey -
-
Antequera, ayns Málaga (yn Spaainey) -
Marrey dy Cantabria -
Yn Maspalomas -
Çheeraghyn yn Oarpey |
|
|---|---|
| Abcaaish, yn2, 5 · Albaan, yn · Andorra · Ard-valley yn Phaab · Armeain, yn1 · Asserbajaan, yn2 · Austeyr, yn · Bosnia as Herzegovina · Chassaghstaan, y2 · Cheeprey, y1 · Cheeprey Hwoaie, y1, 6 · Çheck, y · Çheer Injil, y3 · Çhorshey, y2 · Chroit, y · Clovack, y · Clovean, y · Danvarg, y3 · Eeslynn, yn · Elveeish, yn · Estaan, yn · Finnlynn · Ghermaan, y · Ghreag, y · Iddaal, yn2 · Kosovo4 · Latvey, y · Liechtenstein · Litaan, y · Lucsemburg · Moldova · Monaco · Montenegro · Nerin · Norlynn3 · Ookraan, yn · Ossetia Yiass2, 5 · Pholynn, y · Phortiugal, y3 · Rank, y2 · Reeriaght Unnaneysit · Romaan, y · Roosh, y2 · San Marino · Serb, y · Spaainey, y2 · Toolynn, y · Turkee, y2 · Ungaar, yn · Valta, y · Vassadoan Hwoaie, y · Velaroosh, y · Velg, y · Vulgeyr, y 1 Ta'n çheer shoh soit dy slane 'syn Aishey Heear agh ta kianglaghyn shesh-pholitickoil eck lesh yn Oarpey. 2 Ta cooid jeh'n çheer shoh soit çheumooie jeh'n Oarpey. 3 Ta croghaneyn ec y çheer shoh soit çheumooie jeh'n Oarpey. 4Va neuchrogheydys Chosovo soilshit magh er 17 Toshiaght Arree, 2008 as t'ee er enney ec 62 olteynyn yn AU. 5Cha nel yn Abcaaish as Ossetia Yiass er enney agh ec 6 olteynyn yn AU. 6Cha nel y Cheeprey Hwoaie er enney agh ec y Turkee. |
Çheeraghyn yn Unnaneys Oarpagh |
||
|---|---|---|
| Austeyr, yn · Çheck, y · Cheeprey, y · Çheer Injil, y · Chroit, y · Clovack, y · Clovean, y · Danvarg, y · Estaan, yn · Finnlynn · Ghermaan, y · Ghreag, y · Iddaal, yn · Latvey, y · Litaan, y · Lucsemburg · Nerin · Pholynn, y · Phortiugal, y · Rank, y · Reeriaght Unnaneysit · Romaan, y · Spaainey, y · Toolynn, y · Ungaar, yn · Valta, y · Velg, y · Vulgeyr, y |  |
|
Reagheydys Chonaant yn Atlantagh Hwoaie (RCAH) |
|
|---|---|
| Olteynyn | Albaan, yn · Chanadey, y · Çheck, y · Çheer Injil, y · Chroit, y · Clovack, y · Clovean, y · Danvarg, y · Eeslynn, yn · Estaan, yn · Finnlynn · Ghermaan, y · Ghreag, y · Iddaal, yn · Latvey, y · Litaan, y · Montenegro · Lucsemburg · Norlynn · Pholynn, y · Phortiugal, y · Rank, y · Reeriaght Unnaneysit · Romaan, y · Spaainey, y · Steatyn Unnaneysit, ny · Toolynn, y · Turkee, y · Ungaar, yn · Vassadoan Hwoaie, y · Velg, y · Vulgeyr, y |