Jeeagh er bun Myn-heean

{{fogrey çhengoaylleeaght}}
Ayns [[çhengoaylleeaght]], she unnid neuloaghtagh sheean [[çhengey|hengaghyn]] eh '''myn-heean'''.  Ta'n unnid neuloaghtagh shoh kianglt rish possan dy heeanyn loaghtagh ([[#Sheean mooie|sheeanyn mooie]]), as adsyn "y sheean cheddin" ayns aght ennagh rere loayreyderyn ny çhengey.  Ta'n myn-heean cowraghey y "sheean bunneydagh" oc.

Myr sampleyr, 'sy [[Baarle|Vaarle]] chadjinit, ta ny sheeanyn [t], [tʰ] as [t̚] ry-chlashtyn.<ref group="n">Ta çhengoayllee screeu eddyr lhoobeenyn kerrinagh myr shoh [] er son y chowraghey screeu mooie-heeanagh, dy ghra myr shen, dy vel shin jeeaghyn er sheean cruinn sheeanagh.</ref>  Cluinnee oo [tʰ] ayns focklyn myr ''tick'', ''tub'' as ''letter''.  Cluinnee oo [t] ayns focklyn myr ''stick'', ''stub'' as ''Leicester''.  Cluinnee oo [t̚] ayns ''but'' as ''kit''.  Ta ny tree sheeanyn yn-scarrey, agh cha nel Baarleyryn geddyr-scarrey ad myr sheenyn hene.  Er lhieu dy vel nee un heean t'ayn: /t/.<ref group="n">Ta çhengoayllee screeu eddyr slashyn myr shoh // er son y chowraghey screeu myn-heeanagh, dy ghra myr shen, dy vel shin jeeaghyn er myn-heeanyn, cha nel er lettyryn ny [[sheean mooie|sheeanyn mooie]].</ref>  Ta /t/ ny vyn-heean, as t'eh cowraghey y "sheean bunneydagh" neuloaghtagh ta possanaghey y tree sheeanyn er y "cheim eaghtyragh".  She red neuloaghtagh t'ayn, as t'eh goll er fockley magh myr sheean loaghtagh ta croghey er y çhymbyllaght sheeanagh.

== Keimyn ghlare ==

Rere [[sheeanchoryssaghtys]], ta daa cheim tuarastylagh bentyn rish sheeanyn ghlare: y ''cheim eaghtyragh'' as y ''cheim yientynagh''.   Ta'n cheim eaghtyragh bentyn rish sheeanyn loaghtagh, as y cheim yientynagh bentyn rish myn-heeanyn neuloaghtagh.

=== Y cheim yientynagh ===

Ta'n '''cheim yientynagh''' çheet er corys rang-oardraghey ny loareyderyn, as shen jeant jeh myn-heeanyn as reillyn.  Cha nel ad ayn aght ayns inçhynyn ny sleih.  Ta /t/ sampleyr jeh myn-heean ny Baarle.

=== Y cheim eaghtyragh ===

Ta'n '''cheim eaghtyragh''' çheet er sheeanyn cruinn hengey ennagh, dy ghra myr shen, [[#sheean mooie|sheeanyn mooie]].  Ta [t], [tʰ] as [t̚] er y cheim eaghtyragh.  Ta'n myn-heean /t/ bunneydagh goll er fockley magh myr fer jeu, as shen croghey er y çhymbyllaght.  My ta /s/ roie, jirree oo [t]; my she jerrey yn 'ockle t'ayn, jirree oo [t̚]; as mannagh vel, jirree oo [tʰ].  Er y fa dy vel ad ec yn un myn-heean, t'ad cur [[#fo-heean|fo-heeanyn]] /t/ orroo.  Er y laue elley, cha nel [n] ny [j] nyn vo-heeanyn /t/.

== Sheean mooie ==

Ta '''sheean mooie''' çheet er sheeanyn loaghtagh ny çhengey.  She troar so-chlashtyn un vyn-heean eh.<ref>{{enmyslioar
| cabdil = phone
| ennym = The Concise Oxford Dictionary of Linguistics
| screeudeyr = P. H. Matthews
| soilsheyder = Oxford University Press
| blein = 2007
| croo = eddyrlhieen
| datefeddyn = 20 February 2010
| kiangley = http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t36.e2527
| çhengey = Baarle
}}</ref>  Myr sampleyr, ta ny myn-heeanyn /kam/ (''cam'') cur magh ny sheeanyn mooie [kʰam].  Ta [kʰ], [a] as [m] tree sheeanyn mooie, er y fa dy vel dagh fer jeu çheet ass myn-heean er lheh.  Foddee kuse dy vyn-heeanyn goll er fockley magh myr ymmodee sheeanyn mooie, as adsyn fo-heeanyn y vyn-heean.

== Fo-heean ==
T'ad cur '''fo-heean''' er [[#Sheean mooie|sheeanyn mooie]] yn un vyn-heean.  Dy cadjin, t'ad feddyn magh my ta daa heean mooie nyn vo-heeanyn ny nyn myn-heeanyn liorish shirrey [[jees sloo]].  Shen daa 'ockle ta casley rish y cheilley er lhimmey jeh'n daa heean, as cha nel ny keeal cheddin ec y daa 'ockle.  Myr sampleyr, ta ''keay'' as ''geay'' soilshaghey dy vel /k/ as /g/ daa vyn-heean 'sy Ghaelg.  Ta shin gra dy vel ad ''neuchosoyley'' ny ayns ''scaalhean neuchosoylagh''.  Er y laue elley, ayns [[Koreeish]], t'ad ec yn un vyn-heean, agh ta [g] ry-chlashtyn eddyr sheeanyn cronnaneagh, as [k] traaghyn elley.

Tra nagh vel daa heean mooie ry-chlashtyn 'sy çhymbyllaght cheddin, ta shin gra dy vel ad ''co-reggyrtagh'' ny ayns ''scaalhean cho-reggyrtagh''.  Myr shen, s'cosoylagh dy vel ad nyn vo-heeanyn y vyn-heean cheddin.  

Ta dagh çhengey oardraghey sheeanyn mooie ayns aght elley, as ta cummaght ec yn oardraghey shoh er [[blass (çhengoaylleeaght)|blass]].  Dy beagh uss gynsaghey çhengey noa, s'cosoylaghey dy beagh oo oardraghey sheeanyn mooie ny çhengey noa rere myn-heeanyn ny çhengey dooghyssagh ayd, cha nel rere myn-heeanyn ny çhengey noa.  Myr shen, b'ghooillee eh y çhengey y fockley magh dy kiart as dy chlashtyn dy kiart.

Ta myn-heeanyn kiangley rish ny fo-heeanyn oc 'syn aght cheddin ta "H<sub>2</sub>O" kiangley rish [[ushtey]], [[rio]] as [[gaal]].  She un red ta ry-geddyn ayns ymmodee cummaghyn, as y cummey ta ry-gheddyn, shen croghey er y çhymbyllaght.<ref>{{enmyslioar

  | screeudeyr = Mike Davenport 
  | coscreeudeyr = S. J. Hannahs
  | blein = 1998
  | ennym = Introduction to Phonetics and Phonology
  | soilsheyder = Arnold
  | çhengey = Baarle
  | duillag = 97
}}</ref>  Cha nel ushtey, rio as gaal ry-gheddyn 'sy çhymyllaght cheddin (rere [[çhiassid]], [[çhionnid aer]] as reddyn elley), as myr shen, ta scaalhean cho-reggyrtagh oc.

== Notyn ==
<references group=n/>

== Imraaghyn ==
{{rolleyimraaghyn}}

{{bun}}

[[Ronney:Sheeanchoryssaghtys]]