Baarle Albinagh Ultagh

Ass Wikipedia.
Baarle Albinagh Ultagh (Ullanish)
Scots, Scotch, Ullans, Ulstèr-Scotch
Goll er loayrt ayns Nerin Hwoaie, Pobblaght Nerin
Earroo loayreyderyn 40,000
Kynney çhengey Ind-Oarpagh
Staydys oikoil
Çhengey oikoil ayns Staydys oikoil erbee
Staydys mynlagh oikoil ayns Nerin Hwoaie
Fo stiurey ec Jantys oikoil erbee. Ta Tha Boord o Ulstèr-Scotch cur yn ymmyd jee er oaie.
Coadyn çhengey
ISO 639-1 Gyn coad
ISO 639-2 sco
ISO 639-3 sco
Linguasphere 52-ABA-aa
Joaraghyn tradishoonagh y Vaarle Albinagh Ultagh ayns gorrym turcaid.

Ta Baarle Albinagh Ultagh ny Ullanish (Ulstèr-Scotch 'sy çhengey hene rere Jantys ny h-Ullanish as Sheshaght ny h-Ullanish) cur sheese er abbyrtyn y Vaarle Albinagh ta goll er loayrt ayns ayrnyn Ulley ayns Nerin. Ta sleih ennagh gra nagh vel 'syn Ullanish agh abbyrt jeh'n Vaarle Chadjinit. Chur Baarle Ulley Veanagh as Yernish Ulley cleayney mooar er y çhengey, as er y çheu elley jeh'n chooinney chur ee hene cleayney mooar er Baarle Ulley Veanagh - abbyrt y Vaarle jeh'n chooid smoo jeh cummaltee yn wheiggey.

Haink ny h-abbyrtyn Albinagh gys Ullee car y 17oo eash tra haink lhieen mooar jeh loayreyderyn y Vaarle Albinagh veih Nalbin car Plandail Ulley. Va ny screeunyn shinney 'syn Ullanish scruit sheese 'syn eash shen as v'ad as ny screeuynyn ooilley gys jerrey yn 19oo as toshiaght y 20oo eash begnagh unnane as screeunyn y Vaarle Albinagh.

Ta'n Vaarle Albinagh Ultagh goll er loayrt ayns shiar as mean Choontae Aontrym, ayns twoaie Choontae yn Doon, ayns shiar hwoaie Choontae Ghoirrey, as ayns shiar as shiar hwoaie Choontae Ghoon ny Ghoal, myrane lesh ayrnyn elley er feie'n wheiggey. 'Sy vlein 1999 ren yn Northern Ireland Life and Times Survey ("Creear Emshir as Bea Nerin Hwoaie") feddyn magh dy row 30,000 dy loayreyderyn ayns Nerin Hwoaie, agh ta deiney elley gra dy vel begnagh 100,000 dy loayreyderyn ayns Nerin (goaill stiagh Pobblaght Nerin).

Rheamys as earroo ny loayreyderyn

Caslys-çheerey ta taishbyney corrillagh ny deiney 'sy cheead, 3 bleeaney d'eash as ny shinney, as cooieys ennagh oc 'sy Vaarle Albinagh Ultagh rere coontey-pobble 2011 ayns Nerin Hwoaie

Car mean y 20oo eash, ren y çhengoayllee R. J. Gregg shickyraghey joaraghyn çheer-oaylleeagh y Vaarle Albinagh Ultagh rere oayllys veih ny loayreyderyn dooghyssagh.[1]

Ta'n Vaarle Albinagh Ultagh goll er loayrt ayns shiar Aontrym, twoaie yn Doon, shiar hwoaie Choontae Ghoirrey, ard an Lagán ayns Coontae Ghoon ny Ghoal, as ayns baljyn eeastee er coose an Múrna.[2]

Ren y Northern Ireland Life and Times Survey 'sy vlein 1999 feddyn magh dy row 2% jeh cummaltee Nerin Hwoaie abyl y Vaarle Albinagh Ultagh y loayrt, ny boodeeys dy loayreyderyn fo 30,000 dooinney 'syn ard.[3] Ta oolaghyn elley ayn gra dy vel eddyr 35,000 loayreyder ayns Nerin Hwoaie er y chooid sloo,[4] as 100,000, goaill stiagh Pobblaght Nerin, er y chooid smoo.[5] Gra ec sheminar er 9 Mean Fouyir 2004, ren Ian Sloan veih Rheynn Cultoor, ny h-Ellynyn as Soccar Nerin Hwoaie soiaghey jeh'n nhee nagh row eh leayr dy row eh ny smoo liklee dy row ny h-unnaneysseyryn nyn loayreyderyn jeh'n Vaarle Albinagh Ultagh na ny h-ashooneyryn, agh er y laue elley va ny smoo loayreyderyn nyn unnaneysseyryn.

Ayns coontey-pobble 2011 y Reeriaght Unnaneysit, ren 16,373 dooinney (0.9% jeh pobble Nerin Hwoaie) cur sheese dy row ad abyl y Vaarle Albinagh Ultagh y loayrt, y lhaih, y screeu as y toiggal, as ren 140,204 dooinney (8.1% jeh pobble Nerin Hwoaie) cur sheese dy row cooieys ennagh oc 'sy çhengey.[6]

Staydys

Sambyl

Shoh sambyl Ullanish ass y ven-eelee Margaret Rowe ta ry-gheddin er ynnyd-eggey Tha Boord o Ulstèr-Scotch:

T’ither nicht A wuz in mae bed wunnerin what A cud write fur the Ullans, an then it cum tae mae. A cud write aboot mae ma’s mixin’ spoon. A wuz that axcited it was fower in the mornin’ afore A went tae sleep efter thurnin ower in mae heid what A shud say and tha wye A shuid say it...As tooilley
Yn oie chaie, va mee 'sy lhiabbee smooinaghtyn er c'red ry-screeu da'n Ullanish, nar hooar mee fys er. Fod mee screeu mygeayrt speinag sleaystey my vayrey. Va mee greesit, as v'eh ec kiare er y chlag 'sy voghrey roish va mee my chadley as mee smooinaghtyn c'red ry loayrt as cre'n fa...
Cowrey ayns Nerin Hwoaie ayns tree çhengaghyn, Baarle, Yernish as Ullanish

Imraaghyn

  1. Gregg R.J. (1972) 'The Scotch-Irish Dialect Boundaries in Ulster' ayns Wakelin M.F., Patterns in the Folk Speech of The British Isles, Lunnin
  2. Caroline I. Macafee (ed.), A Concise Ulster Dictionary, (Aah yn Ollee: Oxford University Press, 1996), xi–xii.
  3. Northern Ireland Life and Times Survey, 1999
  4. DCAL What languages are spoken in Northern Ireland?
  5. Ulster Scots
  6. http://www.ninis2.nisra.gov.uk/public/pivotgrid.aspx?dataSetVars=ds-2781-lh-37-yn-2011-sk-136-sn-Census%202011-yearfilter-2011-

Kianglaghyn mooie