Swahilish

Ass Wikipedia.


Swahilish
Kiswahili
Goll er loayrt ayns Burundee, Pobblaght Gheynlagh ny Congo, Y Cheinney, Y Vosambeeck, Rooandey, Tanzania, Ooganda, Yn Omaan[1][2][3][4]
Earroo loayreyderyn 50+ millioon[5]
Kynney çhengey Neegeyragh-Congoagh
Staydys oikoil
Çhengey oikoil ayns Unnaneys ny h-Affrick
Yn Cheinney, Tanzania, Ooganda
Fo stiurey ec Baraza la Kiswahili la Taifa (Tanzania)
Coadyn çhengey
ISO 639-1 sw
ISO 639-2 swa
ISO 639-3 anchasley:
swa — Swahilish (cadjin)
swc — Swahilish Chongoagh
swh — Swahilish Slystagh
[[Coadan:|300px]]

She çhengey Vantu ee Swahilish (Swahilish: Kiswahili, "çhengey Swahili"). T'ee goll er loayrt ayns ard mooar rish y Cheayn Injinagh eddyr Yn Cheinney hwoaie as Y Vosambeeck hwoaie, ec ymmodee possanyn kynneeagh. Ta mysh 5-10 millioon dy loayreyderyn dooghyssagh, as mysh 50 millioon dy loayreyderyn.[5] She lingua franca yn Affrick Hiar as Pobblaght Gheynlagh ny Congo t'ayn myrgeddin, as çhengey ynrican as bun Affrickagh eck mastey çhengaghyn oikoil Unnaneys ny h-Affrick.

Sheeanaghtys[reagh | edit source]

Breeocklyn[reagh | edit source]

Ta queig breeocklyn myn-heeanagh ec Swahilish Chadjinit: /ɑ/, /ɛ/, /i/, /ɔ/, as /u/. Ta’n myn-heean /u/ goll er fockley magh eddyr [u] as [o] ‘syn Abbyrlhit Sheeanagh Eddyr-ashoonagh. Cha nel breeocklyn goll er craplaghey, gyn scansh da trimmid.

Mynsheeanyn breeocklagh ny Swahilish
  Giare
Toshee Meanagh Cooyl
Doont i [i]   u [u]
Eddyr-foshlit e [ɛ]   o [ɔ]
Foshlit a [a]    

Cha nel daaghooaghtyn eck. Myr sampleyr, ta chui, "lepard", goll er fockley magh ayns daa hillab chu-i ([/tʃu.i/]).

Corocklyn[reagh | edit source]

Mynsheeanyn corocklagh ny Swahilish
  Daa-
veillagh
Meill-
eeacklagh
Feeacklagh Cooyl-
eeacklagh
Lurg-
chooyleeacklagh
Cleaoil Coghooysagh Sluggidagh
Bleaystagh p [p]           t [t]           k [k]      
Affricaid             ch [tʃ]         j [ɟ]        
Stronnagh   m [m]           n [n]       ny [ɲ ]   ng' [ŋ]    
Screebagh     f [f] v [v] th [θ] dh [ð] s [s] z [z] sh [ʃ]       h, kh [x] gh [ɣ] h [h]  
Craa               r [ɾ]                
Faggyssaght   w [w]           l [l]   y [j]            
Stiagh-vleaystagh   b [ɓ]       d [ɗ]               g [ɠ]    

Co-ordrail[reagh | edit source]

Rangyn ennymocklagh[reagh | edit source]

Rere aght cadjin ny çhengaghyn Bantu, ta Swahilish reaghey ennymocklyn ayns rangyn. T'ad cosoylagh rish ennymocklyn bwoirrinagh as firrinagh ny Gaelgey, agh ta 16 rangyn ayn. Ta Rangyn 1-10 ayns jeesyn, as ny h-earrooghyn neurea nyn gummaghyn unnaneagh, as ny h-earrooghyn reaey nyn gummaghyn yl-rey.

Rang Semantaght Meer roie Unnaneagh Çhyndaa Yl-rey Çhyndaa
1, 2 sleih m-/mu-, wa- mtu peiagh watu sleih
3, 4 biljyn, phenomena najooragh m-/mu-, mi- mti billey miti biljyn
5, 6 possanyn; bree mooadee Ø/ji-, ma- jicho sooill macho sooillyn
7, 8 cooid, greieyn; bree parailagh ki-, vi- kisu skynn visu skynnaghyn
9, 10 beiyn, focklyn yeearrit, elley Ø/n-, Ø/n- ndoto brann ndoto brannyn
11, 10 nheeghyn u-, Ø/n- ua cleigh nyua cleighyn
14 red neuloaghtagh gyn cummey yl-rey u- utoto lambaanys
15 ennymocklyn jeant ass breearyn ku-, kw- kusoma lhaih
16, 17, 18 bree feddynagh (jeeagh heese) pa-, ku-, m- mahali boayl

Ta earrooghyn ny rangyn rere obbyr Carl Meinhof er rangyn ny çhengaghyn Bantu. Cha nel Rangyn 12 ny 13 ec Swahilish.

Rangyn feddynagh[reagh | edit source]

Ta Rangyn 16, 17 as 18 nyn ennymocklyn feddynagh; t'ad cowraghey boayl ny gleashaght. Cha nel agh un ennymockle oc rere dooghys: y fockle Rang 16 mahali, "boayl". Ta'n shenn chummey pahali ry-chlashtyn ny keayrtyn, rere meer roie cadjin y cheim. Chammah's shen, foddee faggys dagh ennymockle goll er arraghey stiagh ayns fer jeh ny rangyn shoh liorish y veer yerrey -ni. Ta'n veer shoh cowraghey ynnyd ennagh, as y veer choardailagh cowraghey y keeal kiart:

Ta Rang 16 (pa-) cowraghey boayl er lheh;

  • nyumbani pangu - ec y thie aym
  • kichwani pangu - er my chione

Ta Rang 17 (ku-) cowraghey ard ennagh, ny gleashaght;

  • nyumbani kwangu - faggys da'n thie aym, mygeayrt y thie aym
  • nchini kwangu - 'sy çheer aym; dys y çheer aym; voish y çheer aym

Ta Rang 18 (mw-) cowraghey çheusthie

  • nyumbani mwangu - 'sy thie aym
  • moyoni mwangu - 'sy chree aym
  • mwilini mwangu - 'sy chorp aym

Breearyn[reagh | edit source]

Ta breearyn ny Swahilish jeant ass fraue as crogheydee ta cowraghey cass, kione, emshir as fo-raa. Ta fockleyryn adsyn y haishbyney rere fraue son y chooid smoo.

Ta breearyn goll er jannoo myr shoh: kione + (meeryn sthie) + emshir + (cass) + fraue + (meer yerrey). Ta cummey ny crogheydee chione as cass croghey er ny keimyn t'ad ayndaue.

Myr sampleyr: ninamwona

ni- -na- mw- ona
kio.1un laa.kin cas.3un fakin
ta.mee dy
(dy-e)
fakin/'akin
"Ta mee fakin ee/eh"

Myr sampleyr: nisingalimwona

ni- -si- -ngali-
(nga + li)
mw- ona
kio.1un obb kia-cha cas.3un fakin
mee cha beagh-er dy
(dy-e)
fakin/'akin
"Beign er ny fakin/'akin" ; "Beign er vakin ee/eh"

Myr sampleyr: nilionwa

ni- -li- on(a) -wa
kio.1un cha fakin sur
mee (emshir chaie) fakin (goll er jannoo)
"Hie mee er fakin"

Taabyl yn-filleydagh[reagh | edit source]

Ta shiartase dy h-emshiryn ny Swahilish heese.

Yn-filley -nunua, "kionnaghey" lesh ymmyd yn ennymockle kitu, "red"
  Jarrooagh Obballagh
Oadrailagh jeeragh Nunua! : Kionnee! Usinunue! : Ny kionnee!
- -
- -
Nunueni! : Kionnee-shiu! Msinunue! : Ny kionnee-shiu!
- -
- -
Laaragh immeeaght kinjagh Ninanunua kitu : Ta mee kionnaghey red (nish) Sinunui kitu : Cha nel mee kionnaghey red (nish)
Unanunua kitu : T'ou kionnaghey red (nish) Hununuai kitu : Cha nel oo kionnaghey red (nish)
Ananunua kitu : T'ee/eh kionnaghey red (nish) Hanunuai kitu : Cha nel ee/eh kionnaghey red (nish)
Tunanunua kitu : Ta shin kionnaghey red (nish) Hatununui kitu : Cha nel shin kionnaghey red (nish)
Mnanunua kitu : Ta shiu kionnaghey red (nish) Hamnunuai kitu : Cha nel shiu kionnaghey red (nish)
Wananunua kitu : T'ad kionnaghey red (nish) Hawanunuai kitu : Cha nel ad kionnaghey red (nish)
Laaragh neuchinjagh Nanunua kitu : Ta mee kionnaghey red (ny keayrtyn) Sinunui kitu : Cha nel mee kionnaghey red (ny keayrtyn)
Wanunua kitu : T'ou kionnaghey red (ny keayrtyn) Hununuai kitu : Cha nel oo kionnaghey red (ny keayrtyn)
Anunua kitu : T'ee/eh kionnaghey red (ny keayrtyn) Hanunuai kitu : Cha nel ee/eh kionnaghey red (ny keayrtyn)
Twanunua kitu : Ta shin kionnaghey red (ny keayrtyn) Hatununui kitu : Cha nel shin kionnaghey red (ny keayrtyn)
Mwanunua kitu : Ta shiu kionnaghey red (ny keayrtyn) Hamnunuai kitu : Cha nel shiu kionnaghey red (ny keayrtyn)
Wanunua kitu : T'ad kionnaghey red (ny keayrtyn) Hawanunuai kitu : Cha nel ad kionnaghey red (ny keayrtyn)
Laaragh cliaghtagh Hununua kitu : Ta mee (cliaghtey) kionnaghey red Sinunui kitu : Cha nel mee (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua kitu : T'ou (cliaghtey) kionnaghey red Hununuai kitu : Cha nel oo (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua kitu : T'ee/eh (cliaghtey) kionnaghey red Hanunuai kitu : Cha nel ee/eh (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua kitu : Ta shin (cliaghtey) kionnaghey red Hatununui kitu : Cha nel shin (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua a kitu : Ta shiu (cliaghtey) kionnaghey red Hamnunuai kitu : Cha nel shiu (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua kitu : T'ad (cliaghtey) kionnaghey red Hawanunuai kitu : Cha nel ad (cliaghtey) kionnaghey red
Jeant Nimenunua kitu : Ta mee er gionnaghey red Sijanunua kitu : Cha nel mee er gionnaghey red
Umenunua kitu : T'ou er gionnaghey red Hujanunua kitu : Cha nel oo er gionnaghey red
Amenunua kitu : T'ee/eh er gionnaghey red Hajanunua kitu : Cha nel ee/eh er gionnaghey red
Tumenunua kitu : Ta shin er gionnaghey red Hatujanunua kitu : Cha nel shin er gionnaghey red
Mmenunua kitu : Ta shiu er gionnaghey red Hamjanunua kitu : Cha nel shiu er gionnaghey red
Wamenunua kitu : T'ad er gionnaghey red Hawajanunua kitu : Cha nel ad er gionnaghey red
Chaie Nilinunua kitu : Chionnee mee red Sikununua kitu : Cha chionnee mee red
Ulinunua kitu : Chionnee oo red Hukununua kitu : Cha chionnee oo red
Alinunua kitu : Chionnee ee/eh red Hakununua kitu : Cha chionnee ee/eh red
Tulinunua kitu : Chionnee shin red Hatukununua kitu : Cha chionnee shin red
Mlinunua kitu : Chionnee shiu red Hamkununua kitu : Cha chionnee shiu red
Walinunua kitu : Chionnee ad red Hawakununua kitu : Cha chionnee ad red
Ry-heet Nitanunua kitu : Kionneeym red Sitanunua kitu : Cha gionneeym red
Utanunua kitu : Kionnee oo red Hutanunua kitu : Cha gionnee oo red
Atanunua kitu : Kionnee ee/eh red Hatanunua kitu : Cha gionnee ee/eh red
Tutanunua kitu : Kionneemayd red Hatutanunua kitu : Cha gionneemayd red
Mtanunua kitu : Kionnee shiu red Hamtanunua kitu : Cha gionnee shiu red
Watanunua kitu : Kionnee ad red Hawatanunua kitu : Cha gionnee ad red
Subjunctive1 Ninunue : ...dy vel mee kionnaghey Nisinunue : ...nagh vel mee kionnaghey
Ununue : ...dy vel oo kionnaghey Usinunue : ...nagh vel oo kionnaghey
Anunue : ...dy vel ee/eh kionnaghey Asinunue : ...nagh vel ee/eh kionnaghey
Tununue : ...dy vel shin kionnaghey Tusinunue : ...nagh vel shin kionnaghey
Mnunue : ...dy vel shiu kionnaghey Msinunue : ...nagh vel shiu kionnaghey
Wanunue : ...dy vel ad kionnaghey Wasinunue : ...nagh vel ad kionnaghey
Staydagh2 Ninanunulika : Ta mee ry-chionnaghey
Unanunulika : T'ou ry-chionnaghey
Kitu kinanunulika  : Ta red ry-chionnaghey
Tunanunulika : Ta shin ry-chionnaghey
Munanunulika : Ta shiu ry-chionnaghey
Vitu vinanunulika  : Ta reddyn ry-chionnaghey
Kianglagh laaragh Ningenunua kitu : Chionneein red Nisingenunua kitu : Cha gionneein red
Ungenunua kitu : Chionneeagh oo red Usingenunua kitu : Cha gionneeagh oo red
Angenunua kitu : Chionneeagh ee/eh red Asingenunua kitu : Cha gionneeagh oo red
Tungenunua kitu : Chionneeagh shin red Tusingenunua kitu : Cha gionneeagh shin red
Mngenunua kitu : Chionneeagh shiu red Msingenunua kitu : Cha gionneeagh shiu red
Wangenunua kitu : Chionneeagh ad red Wasingenunua kitu : Cha gionneeagh ad red
Kianglagh chaie Ningalinunua kitu : Veign er gionnaghey red Nisingalinunua kitu : Cha beign er gionnaghey red
Ungalinunua kitu : Veagh oo er gionnaghey red Usingalinunua kitu : Cha beagh oo er gionnaghey red
Angalinunua kitu : Veagh ee/eh er gionnaghey red Asingalinunua kitu : Cha beagh ee/eh er gionnaghey red
Tungalinunua kitu : Veagh shin er gionnaghey red Tusingalinunua kitu : Cha veagh shin er gionnaghey red
Mngalinunua kitu : Veagh shiu er gionnaghey red Msingalinunua kitu : Cha veagh shiu er gionnaghey red
Wangalinunua kitu : Veagh ad er gionnaghey red Wasingalinunua kitu : Cha veagh ad er gionnaghey red
Kianglagh "-ki-"3 Nikinunua kitu... : My chionneeym red... Nisiponunua kitu... : Mannagh gionneeym red...
Ukinunua kitu... : My chionneeys oo red... Usiponunua kitu... : Mannagh gionnee oo red...
Akinunua kitu... : My chionneeys ee/eh red... Asiponunua kitu... : Mannagh gionnee ee/eh red...
Tukinunua kitu... : My chionneemayd red... Tusiponunua kitu... : Mannagh gionneemayd red...
Mkinunua kitu... : My chionneeys shiu red... Msiponunua kitu... : Mannagh gionnee shiu red...
Wakinunua kitu... : My chionneeys ad red... Wasiponunua kitu... : Mannagh gionnee ad red...
Conastagh laaragh4 Kitu ninachokinunua : Red ta mee kionnaghey Kitu nisichokinunua : Red nagh vel mee kionnaghey
Kitu unachokinunua : Red t'ou kionnaghey Kitu usichokinunua : Red nagh vel oo kionnaghey
Kitu anachokinunua : Red t'ee/eh kionnaghey Kitu asichokinunua : Red nagh vel ee/eh kionnaghey
Kitu tunachokinunua : Red ta shin kionnaghey Kitu tunachokinunua : Red nagh vel shin kionnaghey
Kitu mnachokinunua : Red ta shiu kionnaghey Kitu msichokinunua : Red nagh vel shiu kionnaghey
Kitu wanachokinunua : Red t'ad kionnaghey Kitu wasichokinunua : Red nagh vel ad kionnaghey
Conastagh chaie4 Kitu nilichokinunua : Red ta mee er gionnaghey Kitu nisichokinunua : Red nagh vel mee er gionnaghey
Kitu ulichokinunua : Red t'ou er gionnaghey Kitu usichokinunua : Red nagh vel oo er gionnaghey
Kitu alichokinunua : Red t'ee/eh er gionnaghey Kitu asichokinunua : Red nagh vel ee/eh er gionnaghey
Kitu tulichokinunua : Red ta shin er gionnaghey Kitu tusichokinunua : Red nagh vel shin er gionnaghey
Kitu mlichokinunua : Red ta shiu er gionnaghey Kitu msichokinunua : Red nagh vel shiu er gionnaghey
Kitu walichokinunua : Red t'ad er gionnaghey Kitu wasichokinunua : Red nagh vel ad er gionnaghey
Conastagh ry-heet4 Kitu nitakachokinunua : Red chionneeym Kitu nisichokinunua : Red nagh gionneeym
Kitu utakachokinunua : Red chionneeys oo Kitu usichokinunua : Red nagh gionnee oo
Kitu atakachokinunua : Red chionneeys ee/eh Kitu asichokinunua : Red nagh gionnee ee/eh
Kitu tutakachokinunua : Red chionneeysmayd Kitu tunachokinunua : Red nagh gionneemayd
Kitu mtakachokinunua : Red chionneeys shiu Kitu mnachokinunua : Red nagh gionnee shiu
Kitu watakachokinunua : Red chionneeys ad Kitu wanachokinunua : Red nagh gionnee ad
Conastagh neuchinjagh Ninunuaye : Mish ta kionnaghey Nisiyenunua : Mish nagh vel kionnaghey
Ununuaye : Uss ta kionnaghey Usiyenunua : Uss nagh vel kionnaghey
Anunuaye : Ish/eshyn ta kionnaghey Asiyenunua : Ish/eshyn nagh vel kionnaghey
Tununuao : Shinyn ta kionnaghey Tusionunua : Shinyn nagh vel kionnaghey
Mnunuao : Shiuish ta kionnaghey Msionunua : Shiuish nagh vel kionnaghey
Wanunuao : Adsyn ta kionnaghey Wasionunua : Adsyn nagh vel kionnaghey
Surransagh (laaragh) Ninanunuliwa : Ta mee goll er kionnaghey  
Unanunuliwa : T'ou goll er kionnaghey  
Ananunuliwa : T'ee/eh goll er kionnaghey  
Tunanunuliwa : Ta shin goll er kionnaghey  
Mnanunuliwa : Ta shiu goll er kionnaghey  
Wananunuliwa : T'ad goll er kionnaghey  

1 Ta ram ymmyd jeant jeh'n emshir shoh 'syn Twahilish. T'eh ry-chlashtyn:

  • bentyn rish "er son" as "do"
  • bentyn rish fo-raaghyn
  • erreish da kuse dy roie-ocklyn
  • erreish da breearyn obballagh ny lhiettalagh
  • bentyn rish yearreeyn, aghinyn ny coyrle
  • bentyn rish shirrey coyrle ny lowaltys
  • bentyn rish nah vreear ayns glare neuyeeragh ny oardrailagh
  • erreish da goanyn bentyn rish feme ny currym
  • bentyn rish eab gyn ymmyd

2 Foddee eh cowraghey stayd ny jargaght. Ta staydyn jeant lesh cowrey emshir jeant dy mennick, as jargaght jeant lesh cowrey emshir immeeaght kinjagh dy mennick.

3 Ta'n emshir -ki- cowraghey dy vel reddyn kianglt rish y cheilley. Myr sampleyr, Nikinunua kitu, utanunua kitu : "My chionneeym red, kionnee uss red".

4 Ayns ny sampleyryn conastagh, begin dooin cass y chur stiagh 'sy vreear. Ta'n cass shoh, kitu ("red") ayns Keim 5; myr shen, ta'n crogheydagh cassagh Keim 5 ec (-ki-) chammah's cowrey conastagh Keim 5 (-cho-). Shen bun ninachokinunua. Ta'n clowan cadjin nina__nunua ec "__ ta mee kionnaghey".

Imraaghyn[reagh | edit source]

  1. Coontys Ethnologue er Swahilish (Baarle).
  2. Thomas J. Hinnebusch (1992). "Swahili", International Encyclopedia of Linguistics (Baarle), 99-106.
  3. David Dalby (1999/2000). The Linguasphere Register of the World's Languages and Speech Communities 2 (Baarle). Linguasphere Press, 733-735.
  4. Benji Wald (1994). "Sub-Saharan Africa", Atlas of the World's Languages (Baarle). Routledge, 289-346, caslyssyn-çheerey 80, 81, 85.
  5. a b L Marten (2005). "Swahili", Encyclopedia of Language and Linguistics, 2oo (Baarle), Elsevier.