Finn Mac Cooil

Ass Wikipedia.

Ayns feayn-skeealleydaght Vannin, she fouwr Yernagh eh Finn Mac Cooil ny Finn Mac Cooill (Yernish: Fionn mac Cumhaill). Ta bun echey ayns feayn-skeealleydaght ny h-Erin myr fer caggee as shelgeyr, as toshiagh ny Fianna.

Va laue mooar ec Finn ayns çheer-oaylleeaght Vannin. Chroo eh yn Ellan hene, liorish goaill croaglagh dy halloo ass Nerin er son eshyn y cheau ec fouwr elley. Hie eh shaghey as huitt eh stiagh 'sy cheayn. Ren ushtey y towl y lhieeney, as t'ad cur Logh Nay urree jiu.

She far-ennym eh Finn ny Fionn (dy ghra myr shen, "fynn"). Va'n feer ennym er Deimne ([dʲeβ̃nʲi][notey 1], "shickyrys"), as ta skeealyn gra dy ghow eh y far-ennym tra vanee e 'olt roish yn traa.

Skeealyn Finn Mac Cooil[reagh | edit source]

Skeealyn Manninagh[reagh | edit source]

Rere un skeeal Vanninagh,[1] haink eh veih Nerin lesh shilley er Mannin, as by haittin lesh ee, as ren eh soiaghey faggys da Creneash. Va'n buggane[notey 2] clashtyn ram mychione yn 'ouwr Finn Mac Cooil, as haink eh neose veih baare Vaarool er son shilley er y chur. Va fys ec Finn dy row eh fo caggey rish, er son dy 'eddyn magh quoi va'n fer share jeu. Er son y shaghney co-streeu, dollee eh eh-hene 'sy chlean, choud's doltee e ven Thrinn y buggane, lesh lhiggey er dy row e dooinney yn oikan as jannoo eab y keayrtagh y chur shaghey. Hug ee daa willeen arran da'n vuggane as y gryle yiarn er ny 'ollaghey eddyr oc. Cha dod eh eshyn y ee, agh dooyrt Thrinn dy row Finn cliaghtey ee lheid yn arran gyn doilleeid. Eisht hug eh bwilleen elley da'n 'oikan', as dee eh eh çhelleeragh. Fakin dy row eer yn 'oikan' cho mooar as Finn cho niartal, daasmooinnee y buggane er caggey rish Finn as skeet eh roish.

Keayrt elley, haghyr y ghaa 'ouwr er-y-cheilley as va caggey mooar eddyr oc ec Skyll Chreest Rosien. Yiarr magh cassyn Finn y barrey eddyr Kitterland as yn Cholloo, as y barrey alley eddyr Kitterland as Mannin. Raip magh cassyn y vuggane beeal y phurt ec Purt Çhiarn. Fy yerrey, ghow y buggane laue yn eaghtyr er Finn as hug eh er y Yernagh gortit y hea. Dod Finn shooyl harrish y cheayn, agh cha dod y buggane. Ga nagh nod eh eiyrt er Finn, hayrn magh y buggane feeackle as cheau eh ny yei Finn. Woaill eh eh as huitt eh stiagh 'sy cheayn, as shen Carrick ny Colloo jiu. Hyndaa Finn as dyllee shiaght mynney mollaght er y chlag, as shen y fa dy vel eh cho gaueagh da lhongyn.

Skeealyn Yernagh[reagh | edit source]

Rere skeealyn Yernagh, va Finn ny fer caggee as ny helgeyr, as toshiagh ny Fianna. Ta skeealyn my-nyn-gione jannoo seose y çhymshal Fianna ny Fiannaidheacht.

Ruggyr[reagh | edit source]

Ta'n chooid smoo jeh contoyryssyn leah Finn er nyn insh ayns Macgnímartha Finn (mac-ghaltyn Finn). By vac Cumhall (toshiagh ny Fianna) as Muirne (inneen druaight Tadg mac Nuadat) eh. Ghow Cumhall Muirne ersool erreish da'n ayr eck jiooldey e laue da, as myr shen, ren Tadg aghin hug briwnys Ard-Ree ny h-Erin, Conn Cétchathach ("Conn Keeadchaggee"). Ren Conn mooidjeen jeh Cumhall. Chaggee ad Caggey Cnucha eddyr Conn as Cumhall, as hie Cumhall er marroo ec Goll mac Morna, as ghow eshyn leeideiltys ny Fianna.

By horragh ee Muirne hannah, as yiooldee Tadg ee, as hug eh sarey da'n lught ish y lostey. Cha lhig Conn, as hug eh ish fo coadey Fiacal mac Conchinn, as e ven Bodhmall y ven-ghruaight ny shuyr Chumhall. Ayns thie Fiacal ruggyr Muirne mac, as hug ee Deimne er.

Guillaght[reagh | edit source]

Daag Muirne y guilley fo currym Bodhmall as y ven chaggee Liath Luachra. Hrog ad eh dy golliaghtagh ayns keyll Sliabh Bladma, lesh ynsaghey caggey as shelg da. As eshyn aase, hie eh stiagh fo shirveish chuse dy reeaghyn ardjynagh, agh tra hoig ad dy nee mac Chumhall v'ayn, hug ad sarey da dy gholl ersooyl, fo aggle nagh oddagh ad coadey eh veih e noidyn.

Haink Finn aeg da quaiyl Finn Eces (ny Finnegas), ny ghruaight as bard, rish yn Awin Bóinne, as ren eh studeyrys fosyn. Va Finnegas er cheau shiaght bleeantyn lesh jannoo eabyn braddan fys y ghoaill. Quoi erbee eeagh eh, yioghe eshyn ooilley fys y teihill. Fy yerrey, ghow eh eh, as hug eh sarey da'n ghuilley eshyn y aarlaghey da. Lesh coagyrey, lostee Finn e ordaag, as dy dooghyssagh, hug eh ish stiagh ayns e veeal. Slug eh ayrn jeh crackan y vraddan myrane lesh, as chosnee eh fys y vraddan.

Eash ghooinney[reagh | edit source]

Dagh blein rish tree bleeantyn as feed, ec Samhain, va'n çhee Aillen cliaghtey cur er fir Heamhair na Rí cadley liorish kiaull, as eisht boallagh eh y palaase y lostey sheese dys y thalloo. Cha dod ny Fianna, fo Goll mac Morna, eshyn y lhiettal. Rosh Finn Teamhair na Rí, lesh poagey crackan coar dy ghreie caggee e ayr. As eshyn freayll arrey rish Samhain, hug eh glaare yn eddin echey er rinn e shleiy hene. Myr shen, hannee eh dooisht liorish y phian, as varr eh Aillen lioree. Ny yei shen, va enney oc er, as hug ad kioneys ny Fianna da. Lhig Goll voish dy arryltagh, as haink eh dy ve fer leighalagh Finn, ga dy row y cochaarjys eddyr oc neuaashagh ny keayrtyn. Daggyr Finn aayeeilley jeh Tadg son baase e ayr, fo baggyrt caggey fer rish fer. Hug Tadg cronk Alan, y thie echey, da Finn myr aayeeilley.

Bea sooree[reagh | edit source]

Haink Finn da quaiyl e ven ard-ennoil, Sabh, tra v'eh er y çhelg. Va'n druiaght Fear Doirich ("Fer dorraghey") er nyannoo feeaih jee, agh va moddee Finn, Bran as Sceolan, er nyn nyannoo jeh deiney, as va enney orroo eck myr ben. Myr shen, lhig Finn bioys y feeaih lhee, as hug lesh ee dys e thie. Rish yn oie, hyndaa ee erash dys ben, as dinsh ee e skeeal da Finn. Phoos ad, agh keayrt dy row, haink Fear Doirich erash tra nagh row Finn thie, as ren eh feeaih jee reesht, as hayrn eh lesh ee ersooyl. Cha dow Finn ish y gheddyn rieau reesht, agh erreish da shiaght bleeaney, hooar eh Oisín, guilley v'er ny hroggal liorish feeaih, as hoig eh dy nee e vac hene v'ayn.

Rish shenn eash, rere Tóraigheacht Dhiarmada agus Ghráinne ("Eiyrt Ghiarmad as Ghráinne) ren Ard-Ree Cormac mac Airt gialdyn e inneen Gráinne da Finn, agh huitt ee ayns graih rish fer jeh ny Fianna, Diarmuid Ua Duibhne, as roie ad ersooyl as Finn geiyrt orroo. Hug ayr doltee Ghiarmuid, Aengus, cur cooney daue. Fy yerrey, va shee eddyr y tree, agh bleeantyn ny yei, va Finn as Diarmuid er shelg collagh muc, as va Diarmuid goll er raipey echey. Va bree lheeys ec ushtey er ny iu ass laueyn Finn, agh ga dy jagh eh son ushtey, lhig eh jeh roie magh ass e laueyn roish da roshtyn Diarmuid. Hug Oscar oe Ghiarmuid baggyrt er mannagh row eh hug lesh ushtey da Diarmuid, agh traa t'eh çheet erash fy-yerrey, t'eh ro-anmagh, as ta Diarmuid marroo.

Jerrey[reagh | edit source]

Rere'n skeeal Yernagh s'cadjiney, cha nel Finn marroo; t'eh ny chadley ayns ooig fo Divlyn as y Fianna mygeayrt echey. Laa dy bee, doostee ad as coadey Nerin ec traa e gaue smoo. Ta un skeeal gra dy ghoostee ad traa ta'n Dord Fiann goll er sheidey tree keayrtyn, cho lajer as braew as row ad rieau.[2]

Fionn myr fouwr[reagh | edit source]

T'ad cur kuse dy chummaghyn çheer-oaylleeaght ny h-Erin dys lieh Finn, as eh ny 'ouwr. Choud's y skeeal bentyn rish Mannin as Logh Neagh, t'ad gra dy ren eh Claghan ny Fouwir er son dy dod eh roshtyn Nalbin gyn e chassyn y 'liughey.

Screeueeaght Jeianagh[reagh | edit source]

"Malvine, dying in the arms of Fingal" liorish Anne-Louis Girodet de Roussy-Trioson

Ayns 1761, dogree magh James Macpherson dy row eh er ngeddyn ard-skeeal v'er ny screeu ec Oisín ayns Gaelg Albinagh, bentyn rish "Fingal" (Fionnghall, "joaree fynn"). T'ad credjal dy screeu eh yn ennym myr "Fingal" er coontey meehoiggal yn ennym beagh Finn 'sy çhenn Ghaelg.[3]). Ayns Mee ny Nollick 1761, hoilshee magh eh Fingal, an Ancient Epic Poem in Six Books, together with Several Other Poems composed by Ossian, the Son of Fingal, translated from the Gaelic Language. Va cummaght mooar ec ny daanyn shoh er ughtaryn elley, myr sampleyr Goethe as Walter Scott, agh va arganeys ayn neayr's y toshiaght nagh row eh er adsyn y hyndaa ass shenn obbyraghyn. Cha nel ad credjal shen jiu son y chooid smoo, ga dy row bun oc, foddee, ayns shenn feayn-skeealeydaght 'sy Ghaelg. Ny yei shen, va laue oc ayns aase Romanseeaght.

Ta Finn ry-akin ayns screeuaght ny h-Erin, goaill stiagh Finnegans Wake liorish James Joyce; noa-skeeal aitt Flann O'Brien, At Swim-Two-Birds, ayns cummey arrish feayn-skeeal Yernagh; as noa-skeeal "Finn Mac Cool", liorish Morgan Llywelyn, bea-skeeal far-skeealagh er imneeaght as graih Finn. Ta arrane er, "The Legend of Finn MacCumhail", liorish Dropkick Murphys.

Notyn[reagh | edit source]

  1. Yernish yeianagh [dʲeβʲɨnʲɨ]) ny [dʲəinʲɨ]
  2. Rere'n skeeal shoh, t'eh fakin nagh row agh un vuggane ayn.

Imraaghyn[reagh | edit source]

  1. L. Morrison (1929). "Joe Moore's Story of Finn Mac-Cooill and the Buggane", Manx Fairy Tales (Baarle).
  2. Y Ven-Çhiarn Augusta Gregory (1904). "The Last of the Great Men", Gods and Fighting Men: The Story of the Tuatha De Danaan and of the Fianna of Ireland (Baarle), dg. 290.
  3. Notes to the first edition

Clowan:Feayn-skeealeydaght Cheltiagh