Nepaalish
Nepaalish | ||||
---|---|---|---|---|
नेपाली | ||||
Goll er loayrt ayns | Nepaal, y Vootaan, as yn Injey | |||
Ard | Ny Himalayaghyn[a][1] | |||
Earroo loayreyderyn | ||||
Kynney çhengey | Ind-Oarpagh | |||
Corys screeuee | Devanagari | |||
Staydys oikoil | ||||
Çhengey oikoil ayns | ||||
Fo stiurey ec | ||||
Coadyn çhengey | ||||
ISO 639-1 | ne | |||
ISO 639-2 | nep | |||
ISO 639-3 | nep | |||
|
She çhengey Ind-Ayreeanagh ta dooghyssagh da ny Himalayaghyn 'syn Aishey Yiass ee Nepaalish (Devanagari: नेपाली). She çhengey oikoil Nepaal t'ee, raad t'ee ny çhengey smoo loayrit as raad t'ee ny glare chadjin. Ta staydys oikoil 'syn Injey eck ayns steat Sikkim as ayns Reagheydys Thallooinagh Gorkhaland 'sy Vengaal Heear. T'ee loayrit ec mychione kerroo yn phobble 'sy Vutaan. Shymmey Nepaalisheyryn t'ayn ayns ny steatyn Arunachal Pradesh, Assam, Himachal Pradesh, Manipur, Meghalaya, Mizoram as Uttarakhand.[3] Ayns Myanmar t'ee loayrit ec ny Gurkhee Vurmagh. Ta'n eebyrtys Nepaalagh 'sy Niar Meanagh, ayns Brunei, 'syn Austrail, as ayns çheeraghyn elley er feie ny cruinney.[4] Ta'n Nepaalish loayrit ec mychione 19 millioonyn loayreyderyn dooghyssagh as ec 14 millioonyn elley myr nah hengey.
Ta'n Nepaalish currit stiagh ayns possan ny çhengaghyn Pahariagh Hiar ayns cryss Hwoaie yn Ind-Ayreeanish. Dirree yn Nepaalish ayns Glion Sinja, Queiggey Karnali, y preeu-valley shenndeeagh er Reeriaght Khasa mychione y 10oo as y 14oo eash. V'ee er ny lhiassaghey faggys da çhengaghyn Ind-Ayreeanagh elley, as faggys da çhengaghyn Pahariagh elley er lheh. Hoshiaght, va'n Nepaalish loayrit ec ny sleih Khas, possan kynney-hengagh Ind-Ayreeanagh dooghyssagh da'n ard Himalayagh 'syn Aishey Yiass. She screeuyn ayns Dullu, Slyst Dailekh va screeuit ec tra reiree yn Ree Bhupal Damupal mygeayrt y vlein 981 y screeuyn s'leah 'sy çhengey. Haghyr undinyssaghey yn Nepaalish car reirey Reeriaght Gorkha (haink dy ve enmyssit Reeriaght Nepaal ny s'anmey) 'sy 16oo eash. Harrish ny keead-vleeantyn, dirree abbyrtyn er-lheh jeh'n Nepaalish as cleaynyn oc veih'n Tanskrit, y Vaithilish, y Hindish, as y Vengaalish ayns ardjyn eigsoylagh jeh Nepaal as Uttarakhand noa-emshiragh, red chur rish bunneeaght y Nepaalish myr glare chadjin.
She çhengey feer cho-lheieagh ta'n Nepaalish as seyr-oardreilys fockle eck, ga dy nee oardreilys fockle kione–cass–breear (KCB) yn oardreilys smoo kioneyssagh. Ta tree keim vooar jeh'n onnoroilys ayn: onnoroilys injil, meanagh, as ard. Ta onnoroilys ymmydit raad nagh vel arrym jerkit; ta onnoroilys meanagh ymmydit dy haishbyney staydys corrym ny neaghtyraght; as ta'n onnoroilys ard cowraghey arrym. Gollrish dagh çhengey Ind-Ayreeanagh, ta grammeydys y Nepaalish er ny hincretaghey, as t'ee er ny choayl ayrn mooar jeh'n chorys jee-chleaynee cast ta ry-gheddyn ayns ny çhengaghyn ny shinney. Va lettyraght hrome-cheeallagh er ny lhiassaghey 'sy Nepaalish 'sy 19oo eash. Mygeayrt y vlein 1830, screeu ymmodee feeleeyn Nepaalagh er bun-chooishyn veih ny h-ard-skeealyn Sanskrit Ramayana as y Bhagavata Purana. Haink Bhanubhakta Acharya ny yei as hyndaa eh yn Ramayana 'sy Nepaalish. Hooar yn obbyr shen "foayr cadjin mooar kyndagh rish blass theayagh y çhengey, yn ynrickys crauee eck, as ny tuarastylyn najooragh rieughagh ayn".[5]
Fo-noteyn
[reagh | edit source]- ↑ Va'n Nepaalish loayrit ec ny sleih Karnali Khas, agh jiu t'ee loayrit myr y ghlare chadjin 'sy Nepaal.
Imraaghyn
[reagh | edit source]- ↑ Richard Burghart 1984, dgn. 118–119.
- ↑ a b c Eberhard, David M.; Simons, Gary F.; Fennig, Charles D., rdyn. (2024). Ethnologue: Languages of the World (27th ln.). Dallas, Texas: SIL International.
- ↑ "52nd Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India" (PDF). nclm.nic.in. Rheynn Cooishyn Mynlagh. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh (PDF) er 25 Boaldyn 2017. Feddynit magh er 28 Boaldyn 2022.
- ↑ "Nepali language | Britannica". Encyclopædia Britannica. Er ny hashtey veih’n lhieggan bunneydagh er 30 Jerrey Souree 2022. Feddynit magh er 28 Jerrey Souree 2022.
- ↑ "Nepali literature". Encyclopædia Britannica. Er ny hashtey veih’n lhieggan bunneydagh er 23 Jerrey Fouyir 2022. Feddynit magh er 23 Jerrey Fouyir 2022.
Rolley lioaryn
[reagh | edit source]- Richard Burghart (1984). "The Formation of the Concept of Nation-State in Nepal". The Journal of Asian Studies. Ym-lioar 44 (1): 101–125. doi: .
- Jain, Danesh; Cardona, George (26 Jerrey Souree 2007). The Indo-Aryan Languages. Routledge. ISBN 9781135797119. Er ny hashtey veih’n lhieggan bunneydagh er 15 Jerrey Geuree 2023. Feddynit magh er 26 Sauin 2021.
{{cite book}}
: Check date values in:|access-date=
(cooney) - Hodgson, Brian Houghton (2013). Essays on the Languages, Literature, and Religion of Nepál and Tibet (Reprint ln.). Cambridge University Press. ISBN 9781108056083. Er ny hashtey veih’n lhieggan bunneydagh er 15 Jerrey Geuree 2023. Feddynit magh er 27 Mayrnt 2014.
Kianglaghyn magh
[reagh | edit source]- Rolley focklyn y Nepaalish ec Wikiockleyr, y fockleyr seyr
- Omniglot – Nepaalish
- नेपाली बृहत् शब्दकोश | Nepali Brihat Shabdakosh (Fockleyr Ooilley-ghoaillys y Nepaalish) | "Academee Nepaal"
- Nepaalish
- Çhengaghyn co-lheieagh
- Çhengaghyn Ind-Ayreeanagh
- Çhengaghyn gymmyrkey feanish veih'n 10oo eash
- Çhengaghyn Arunachal Pradesh
- Çhengaghyn Assam
- Çhengaghyn Wheiggey Bagmati
- Çhengaghyn y Vutaan
- Çhengaghyn Wheiggey Gandaki
- Çhengaghyn Himachal Pradesh
- Çhengaghyn Wheiggey Karnali
- Çhengaghyn Wheiggey Koshi
- Çhengaghyn Wheiggey Lumbini
- Çhengaghyn Wheiggey Madhesh
- Çhengaghyn Nepaal
- Çhengaghyn Sikkim
- Çhengaghyn Wheiggey Sudurpashchim
- Çhengaghyn Uttarakhand
- Çhengaghyn y Vengaal Heear
- Çhengaghyn screeuit ayns Devanagari
- Çhengaghyn screeuit ayns scriptyn Brahmagh
- Glaraghyn cadjin
- Cowraghyn ashoonagh Nepaal
- Çhengaghyn Ind-Ayreeanagh Hwoaie
- Çhengaghyn oikoil yn Injey
- Çhengaghyn oikoil Nepaal
- Çhengaghyn stundayrtit
- Çhengaghyn kione–cass–breear
- Çhengaghyn yn Austrail
- Çhengaghyn Myanmar