Jeeagh er bun Yn Albaan

{{revision}}
{{Ymmydcosoylagh|yn çheer Valkanagh|çheer 'syn Oarpey Heear Hwoaie|Nalbin}}
{{Kishtey fys çheer
|ennym_dooghyssagh            = Republika e Shqipërisë
|ennym_foddey_cadjincliaghtagh= ''Pobblaght ny h-Albaan''
|ennym_gienneydagh            = ny h-Albaan
|jalloo_brattagh              = Flag of Albania.svg
|jalloo_cleinney              = Coat of arms of Albania.svg
|jalloo_caslys                = Europe location ALB.png
|jarroo-raa                   = ''Ti Shqipëri më jep nder, më jep emrin shqipëtar''<br />''"Ta shiu, yn Albaan, cur onnor dou, ta shiu cur yn ennym Albaanagh orrym"''
|arrane_ashoonagh             = ''[[Himni i Flamurit]]''<br />''Arrane y vrattagh''
|çhengaghyn_oikoil            = [[Albaanish]]
|çhengaghyn_ardjynagh         = [[Greagish]], [[Massadoanish]]
|possanyn_kynneeagh           = 
|preeu-valley                 = [[Tirana]]
|balley_smoo                  = preeu-valley
|sorçh_reiltys                = [[Pobblaght ard-whaiylagh]]
|enmys1_fer-toshee            = [[Rolley Eaghtyraneyn ny h-Albaan|Eaghtyrane]]
|ennym1_fer-toshee            = [[Ilir Meta]]
|enmys2_fer-toshee            = [[Rolley Ard-vinishteryn ny h-Albaan|Ard-vinishter]]
|ennym2_fer-toshee            = [[Edi Rama]]
|dateEUentreilys              = 
|eaghtyr_km2                  = 28,748
|eaghtyr_mi_ker               = 11,100
|eaghtyr_rhenk                = 139-oo
|ushtey_sy_cheead             = 4.7
|pobble_ooley                 = 3,600,523
|blein_ooley_pobble           = 2008
|rhenk_ooley_pobble           = 130-oo
|pobble_coontey               = 
|blein_coontey_pobble         =
|rhenk_coontey_pobble         = 
|glooaght_pobble_km2          = 134
|glooaght_pobble_mi_ker       = 318.6
|rhenk_glooaght_pobble        = 63-oo
|quaiyl                       = 
|blein_LTS_CCK                = 2008
|LTS_CCK                      = $21.160 billioon
|rhenk_LTS_CCK                = 112-oo
|LTS_CCK_yn_dooinney          = $6,649
|rhenk_LTS_CCK_yn_dooinney    = 100-oo
|LTS_ennymagh                 = 
|rhenk_LTS_ennymagh           = 
|blein_LTS_ennymagh           =
|LTS_ennymagh_yn_dooinney     = 
|rhenk_LTS_ennymagh_yn_dooinney = 
|Gini                         = 26.7
|blein_Gini                   = 2005
|ronney_Gini                  = <span style="color:#090;">injil</span>
|blein_ALD                    = 2007
|ALD                          = {{bishaghey}} 0.801
|rhenk_ALD                    = 68-oo
|ronney_ALD                   = <span style="color:#090">ard</span>
|sorçh_kiondeeaght            = Seyrsnys
|note_kiondeeaght             = 
|taghyrt1_bunnit              = Veih [[Impiraght ny Turkee]]
|date1_bunnit                 = [[28 Sauin]] [[1912]]
|argid                        = [[Lek ny h-Albaan|Lek]]
|coad_argid                   = ALL
|traa_ynnydagh                = [[Traa ynnydagh ny h-Oarpey Meanagh|CET]]
|ashchur_utc                  = +1
|traa_ynnydagh_TTLS           = [[Traa souree ny h-Oarpey Meanagh|CEST]]
|ashchur_utc_TTLS             = +2
|cctld                        = [[.al]]
|coad_çhellvane               = 355
}}
She çheer ayns [[yn Europey]] ee '''yn Albaan''' ([[Albaanish]]: ''Shqipëria'') ny '''Pobblaght ny h-Albaan''' ([[Albaanish]]: ''Republika e Shqipërisë''). T'ee çhemmit liorish [[Montenegro]] da'n twoaie, [[Kosovo]] da'n shiar hwoaie, [[Pobblaght ny Massadoan]] da'n shiar, as [[yn Ghreag|y Ghreag]] da'n jiass. T'ee çhemmit liorish [[Yn Vooir Aidreeatagh|y Vooir Aidreeatagh]]. Ta'n Albaan er cloie paart bentyn da ayns smaghtey çhionnidyn eddyr-chynneeagh ayns [[yn Europey]] as t'ee shirreyder cummyssagh da olteynys ayns yn [[Unnaneys Europagh]].

== Shennaghys ==
=== Shenn ===
Ta'n Albaan er ve chlannit er dyn traaghyn roie-hendeeagh as v'eh coardit rish yn [[Illyria]]ghyn,<ref>Dosti, R: "The Times", page 1. Albania's ancient history surfaces,September 03, 2006 </ref>, shennayryn jantagh dy yn Albaneaghyn.<ref>Albania
Past and Present by Connstanine A.C,and Charles,D: "Columbia University", page 10. April, 1919 </ref> Ta'n Albaan er fakin lab dy raghlid er feie e shennaghys. Ren [[Greagaghtyn]], [[Romanaghtyn]], [[Baisantaghtyn]], [[Veneeshaghtyn]] as [[Turkaghtyn]] skeabey.


Ta'n aahirrey shenndaaleeagh taishbyney shen yn thalloon shen t'eh chlannit rish Albaneaghtyn v'eh chlennit kied ayns [[yn Eash Chloaie]]. Va'n chied thallooyn coardit ad shen lesh emshir foayragh. Ayns yn Albaan, ta'n baljyn beg er ve feddynit magh ayns [[Shkodra]], ayns [[Konispol]], ec [[Cronk Dajti]], as ec [[Saranda]].

Va smooirlaghyn dy troggalyn [[foawragh]] feddynit magh ec Kretsunitsa, Arinishta, as curryn elley dy yn slyst dy [[Gjirokastra]]. Ta'n boallaghyn dy yn caayr fakinagh ec Gradishti. 
 
Ta'n caayr aa-feddynit magh dy [[Butrint]] cowreydagh lee jiu shen v'eh nar v'eh ymmydit [[Jool Caesar]]. V'eh sursmooinaghit phost do'scanshoil.
=== Pelasgiaghtyn ===
Ta'n [[yn Eash Ooha|Eash Ooha]] soilshagheit lesh mooadaghey dy yn earroo yn phobble. Haink sleih jeh yn shiar eddyr 2500 as 2000 R.C. Ta shoh earroo yn phobble credit<ref>[https://vig-fl.com/ Credit]</ref> dy ve yn [[Pelasgiaghtyn]], shen t'ad er ve imraait rish screeudeyryn lheid as [[Homer]], [[Herodotus]], as [[Thucydides]].<ref>Dionysius of Halicarnassus, ''Roman Antiquities, Book 1, 17'' ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Dionysius_of_Halicarnassus/1B*.html LacusCurtius]).</ref><ref>Ovid, ''Metamorphoses, Book 12.1'' ([http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0028&layout=&loc=12.7 Perseus]).</ref><ref>Strabo,''Geography, Book v,2.4'' ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/5B*.html LacusCurtius]).</ref>

Hoshee yn ughtaghey dy earroo yn phobble rish possan kynneeagh er yn Eash Ooha. Screeu Herodotus, screeudeyryn greagagh, mychione yn Pelasgiaghtyn.
=== Yn Reeriaght dy Illyria (1225-167 R.C.) ===
Ren yn Reeriaght dy Illyria goaill stiagh yn thallooyn dy yn Albaan jeinagh agh, er y e anchoodaghey, ren eh cur roshtyn er [[Mooir Aidreeatagh]]. Va Scodra e ard-valley.

Va'n chied ree dy Illyria er fys Hylli ([[Albaneish]]:Ylli;Rontager). T'eh recortit da er hooar baase ayns yn vlein 1225 R. C. Ren yn Reeriaght reirey yn ardniau dy e bishaghey ayns yn kiarroo eash R. C., nar ren ree [[Bardhyllus]] co`unnanaghey heese e reill yn reeriaghtyn dy Illyria, Molossia as yn Vasseydoan. Agh hoshee e fioghey as eiyrtys dy yn soiaghyn dy yn ayr dy [[Alistair Mooar]].
=== Yn eash Greagagh ===
Jeh 800 da 600 RC, va tead dy coloinyn crooit rish yn [[yn Ghreagh|Greagaghtyn]] ec Illyria. Va'n scanshoil smoo [[Epidamnus]] as [[Apollonia]]. 

Garroo coheeynt lesh yn ardane dy yn coloinyn, hoshee cleinyn Illyriagh crooit cochaarjysyn lesh cleinyn elley da kiarailyn coadee ny breinn. 

Ayns 231 RC, va cochaarjys crooit rish yn Reeriaght dy Illyria as [[Acarnania]].
=== Eash Romanagh as Baisantagh ===

Va'n hene-reilltys Illyriagh currit mow rish yn [[Impiraght Romanagh]] ayns 165 RC. Va'n Albaan romanagh tessenit rish yn [[Via Egnatia]]. Jei ve currit fo haart rish yn [[Impiraght Romanagh]], va [[Illyria]] crooit as cummaght. Va [[Illyricum]] ny s'anmey rheynnit stiagh ayns yn cummaghtyn dy [[Dalmatia]] as [[Pannonia]].

Ta daa cowreynyn gyn eeck dy cleayney Romanagh:
Ren yn [[Albaneish]] eeassaghey earroo mooar dy focklyn, son y chooid smoo focklyn chrauee as liturgagh, lhiastyn da yn nhee shen va'n Albaan kianglt rish da yn Agglish ny Raue, myr va'n credjue dy [[Yeesey Chreest]] preaçhit da yn Albaneaghtyn rish [[Noo Phaayl]].

Va'n Albaneaghtyn lee na oc ayrn ayns yn reihys dy yn Impiryn Romanagh er yn amm boiraneagh dy yn Impiraght echey, er coontey ren yn [[Arrey Prætoriagh]] jannoo seose son y chooid smoo dy sidooryn Illyriagh.

Jei lhieggey yn Raue, va'n Albaan cochorpit stiagh ayns yn [[Impiraght Baisantagh]]. Va'n Albaan fo reill Baisantagh derrey va'n [[Impiraght Turkagh]] cochorpit bunnys dy yn thallooyn Baisantagh.
=== Eash Turkagh ===
Va'n [[Impiraght Turkagh]] mooadagheit jeh [[Anatolia]] da [[ny çheeraghyn Balkanagh]] ayns yn kiarroo eash jeig. Rish yn wheiggoo eash jeig, va'n Turkaghtyn er cur lesh fo smaght bunnys cagh dy yn chione çheerey Balkanagh ny s'looid yn thalloo Albaneagh. Haink yn Albaan dy ve cowrey dy shassoo noi da yn Impiraght Turkagh.<ref>Library of Congress Country Study (http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/altoc.html) of Albania </ref>

Jeh 1443 da 1468, va shassoo noi yn Impiraght leeidit rish [[Gjergj Kastrioti Skanderbeg]]. Fo brattagh ruy ymmyrkane yn cowrey heraldagh dy Skanderbeg, ren armee Albaneagh dy 30,000 deiney cummal jeh caggaghyn Turkagh noi oc thallooyn chum feed as kiare bleinjyn. Eisht ren Skanderbeg aa-clamey Catoleaghys Romanagh as vrish eh caggey bannee noi yn Impiraght Turkagh.<ref>Library of Congress Country Study (http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/altoc.html) of Albania </ref> 

Jei yn baase dy Skanderbeg, ren shassoo noi freayll derrey 1478. Va'n cochaarjysyn crooit rish Skanderbeg currit mow, as va'n thalloon Albaneagh currit fo haart rish yn [[Impiraght Turkagh]]. Jei e shoh, hea ymmodee jeh'n sleih dy yn Albaan da [[Iddaal]]. Va'n Albaan ayrn dy yn Impiraght derrey 1912.

== Coondaeghyn as slystyn ==
[[Coadan:AlbaniaNumberedPrefectures.png|120px|thumb|Coondaeghyn ny h-Albaan]]
Ta'n Albaan rheynnit stiagh ayns 12 ([[Albaneish]]: ''qark''/''qarku'). Ta dagh coontae fo-rheynnit stiagh ayns slystyn:

{| class="wikitable"
! !! Coontae
! Slystyn
! Ard-valley
|-
|  1 || [[Coontae Berat|Berat]]
| [[Slyst Berat|Berat]], [[Slyst Kuçovë|Kuçovë]], [[Slyst Skrapar|Skrapar]]
| [[Berat]]
|-
|  2 || [[Coontae Dibër|Dibër]]
| [[Slyst Bulqizë|Bulqizë]], [[Slyst Dibër|Dibër]], [[Slyst Mat|Mat]]
| [[Peshkopi]]
|-
|  3 || [[Coontae Durrës|Durrës]]
| [[Slyst Durrës|Durrës]], [[Slyst Krujët|Krujë]]
| [[Durrës]]
|-
|  4 || [[Coontae Elbasan|Elbasan]]
| [[Slyst Elbasan|Elbasan]], [[Slyst Gramsh|Gramsh]], [[Slyst Librazhd|Librazhd]], [[Slyst Peqin|Peqin]]
| [[Elbasan]]
|-
|  5 || [[Coontae Fier|Fier]]
| [[Slyst Fier|Fier]], [[Slyst Lushnjë|Lushnjë]], [[Slyst Mallakastër|Mallakastër]]
| [[Fier]]
|-
|  6 || [[Coontae Gjirokastër|Gjirokastër]]
| [[Slyst Gjirokastër|Gjirokastër]], [[Slyst Përmet|Përmet]], [[Slyst Tepelenë|Tepelenë]]
| [[Gjirokastër]]
|-
|  7 || [[Coontae Korçë|Korçë]]
| [[Slyst Devoll|Devoll]], [[Slyst Kolonjë|Kolonjë]], [[Slyst Korçë|Korçë]], [[Slyst Pogradec|Pogradec]]
| [[Korçë]]
|-
|  8 || [[Coontae Kukës|Kukës]]
| [[Slyst Has|Has]], [[Slyst Kukës|Kukës]], [[Slyst Tropojë|Tropojë]]
| [[Kukës]]
|-
|  9 || [[Coontae Lezhë|Lezhë]]
| [[Slyst Kurbin|Kurbin]], [[Slyst Lezhë|Lezhë]], [[Slyst Mirditë|Mirditë]]
| [[Lezhë]]
|-
| 10 || [[Coontae Shkodër|Shkodër]]
| [[Slyst Malësi e Madhe|Malësi e Madhe]], [[Slyst Pukë|Pukë]], [[Slyst Shkodër|Shkodër]]
| [[Shkodër]]
|-
| 11 || [[Coontae Tirana|Tirana]]
| [[Slyst Kavajë|Kavajë]], [[Slyst Tirana|Tirana]]
| [[Tirana]]
|-
| 12 || [[Coontae Vlorë|Vlorë]]
| [[Slyst Delvinë|Delvinë]], [[Slyst Sarandë|Sarandë]], [[Slyst Vlorë|Vlorë]]
| [[Vlorë]]
|}

== Screeuynyn moyllee ==
{{commons|Category:Albania|yn Albaan}}
<div class="references-small"><references/></div>

{{Yn Europey}}
{{RCAH}}

[[Ronney:Yn Albaan| ]]