Aragón

Ass Wikipedia.
Aragón
Aragón (Spaainish)
Aragón (Aragonish)
Aragó (Cataloanish)
—  Boodeeys hene-reiltagh  —

Brattagh

Armys
Soiaghey Aragón
Co-ordnaidyn: 41°00′N 01°00′W / 41°N 1°W / 41; -1Co-ordnaidyn: 41°00′N 01°00′W / 41°N 1°W / 41; -1
Preeu-valley Zaragoza

Queiggaghyn

Uesca
Teruel
Zaragoza
Çhengaghyn oikoil Spaainish
Reiltys
 - Colught Quaiyllyn Aragón
 - Eaghtyrane Luisa Fernanda Rudi (PP)
Eaghtyr
 - Yn clane 47,719 km² (18,424.4 mi ker)
Earroo yn phobble (2013)
 - Yn clane 1,347,150
 - Glooaght y phobble 28.27/km² (73.2/mi ker)
Cryss hraa CET (UTC+1)
 - Sourey (TTSL) CEST (UTC+2)
Coad ISO 3166 ES-AR
Ynnyd-eggey www.aragon.es

She nane jeh boodeeyssyn hene-reiltagh y Spaainey eh Aragón (Spaainish as Aragonish: Aragón; Catalonish: Aragó). Ta'n boodeeys ny hoie ayns shiar hwoaie yn Spaainey, as t'eh goaill stiagh tree queiggaghyn: (veih'n twoaie) Uesca, Zaragoza, as Teruel. She Zaragoza preeu-valley y voodeeys.

Ta'n queiggey twoaieagh Uesca çhemmit liorish y Rank as soit ayns mean ny Sleityn Pyreanagh. Çheusthie jeh'n Spaainey, ta'n boodeeys çhemmit liorish y Chataloan da'n shiar, liorish Valencia as y Chashteel-La Mancha da'n jiass, as liorish y Chashteel as León, La Rioja, as Nafarroa da'n sheear.

Shennaghys[reagh | edit source]

Roish my daink er Aragón dy ve ny reeriaght er lheh 'sy vlein 1035 BNJ, va ny coondaeghyn twoaieagh Chaca, Sobrarbe as Ribagorza nyn gagliee heyrey as nyn vo-steatyn feudagh Frankagh. Dys ruegyssyn Frankagh as Mooragh y chur fo chosh, ren ny coondaeghyn shen co-chaarjys rish Diucaght y Chashteel as lesh Reeriaght Iruña (Nafarroa ny s'anmey). Lurg baase Ree Sancho, va'n reeriaght rheynnit eddyr y daa vac echey. Va Ramiro I enmyssit hoshiaght myr ree er Aragón; ny s'anmey, lurg baase Gonzalo, yn braar echey, v'eh enmyssit ree er Sobrarbe as Ribagorza chammah. Daase y reeriaght noa dy tappee, as ren ee goaill stiagh Nafarroa. Ren y reeriaght shen cur reeriaght Islamagh as caayr Zaragoza fo haart 'sy vlein 1118. Va reeriaght Nafarroa rheynnit magh assjee as va reeriaght Aragón aa-vunnit 'sy vlein 1035.

Ga dy row unnaneys reeraghtagh ec Aragón marish y Chashteel as marish reeriaghtyn elley 'sy Spaainey lurg poosey Ysbal I ny Cashteel as Ferdinand II Aragón ec jerrey ny 15oo eash, as ga dy row yn unnaneys shen niartaghey car y 16oo as y 17oo eash, hannee staydys er lheh lesh y reeriaght Aragonagh, lesh leighyn as undinyssyn er lheh ayn, derrey'n vlein 1707 traa ren Philip V, y chied ree Bourbonagh er y Spaainey, goaill rish Oardee Nueva Planta, as ad niartaghey yn Spaainey myr steat ny smoo laarit.

Y ruegys neu-raahoil liorish ny Frangee er Zaragoza ayns 1808

Ren yn unnaneys reeraghtagh eddyr Petronila, Benrein Aragón, as Ramon Berenguer IV, Eearley Barcelona, gientyn mac, Alfonso II Aragón. Hooar eh dagh thalloo as cagliagh ec y daa jeu myr eiraght. Rere shen, va Crooin Aragón currit er bun as ee goaill stiagh thallooyn as deiney, enmyssyn as steatyn nagh row nyn gooid jeh'n reeriaght roish shen. Haink jerrey lesh y Chrooin lurg yn unnaneys reeraghtagh marish y Chashteel agh hannee yn enmys ayn derrey 1714. Ren ny Reeaghyn Aragonagh reirey Aragón, y Chataloan, ny h-Ellanyn Balearagh, Valencia, y Çhissyl, Napule as y Tardeen.

Ayns Crooin Aragón, va ree ny ree jeeragh er ard Aragón agh va ny h-enmyssyn Ree Valencia, Ree Mallorca (er feie tammylt), Eearley Barcelona, Çhiarn Montpellier, as Diuc yn Atheen as Neopatria ayns e helloo chammah. Hug dagh fer jeh ny h-enmyssyn shen ard-reeriaght da er ard er-lheh, as va ny h-enmyssyn er nyn mronney as nyn goayl echey tra va thallooyn cosnit as caillt echey.

Car Caggey yn Eiraght Spaainagh chur ny forseyn Germaanagh, Goaldagh as Ollanagh yn armee Spaainagh fo haart ayns Cah Saragossa 'sy vlein 1710. Myr eiyrtys jeh'n chah, hreig Philip V y Spaainey Madrid as hie eh gys Valladolid.

Lurg Caggey yn Lieh-innys haghyr daa hionney stiagh er y phreeu-valley Aragonagh. Car y çhionney stiagh ayns 1808 chur forsaghyn Spaainagh fo'n Ghineraal Palafox ard-orsaghyn Frangagh fo haart. Ayns 1809, car y çhionney stiagh fuilltagh, va ny Spaainee currit fo chosh ec ard-orsaghyn Frangagh. Mastey ny 32,000 cahneyderyn as cummaltee v'ayns y chaayr, va 30,000 jeu caillt.

Çhengey[reagh | edit source]

She Spaainish y çhengey ghooghyssagh da'n chooid smoo jeh pobbyl Aragón, as cha nel çhengey oikoil elley ayn. Myrane lesh y Spaainish, ta'n Aragonish goll er loayrt ayns shiartanse dy abbyrtyn ennagh ayns ny coondaeghyn twoaieagh ayns ny Sleityn Pyreanagh, as ayns Ribagorza, Sobrarbe, Jacetania as Somontano. Ta sorçh d'aaveaghey 'sy çhengey shen goll ershooyl ayn as sleih ennagh coontey yn çhengey myr greie son enney ardjynagh. Ayns ny h-ardjyn shiar, rish y joarey lesh y Chataloan, ta'n Chatalonish goll er loayrt, as ee loayrit ayns ardjyn jeh Ribagorza, La Llitera, Baix Cinca, Baix Aragó-Caspe, Baix Aragó as Matarranya. Ta'n ennym La Franja currit er yn ard Catalonish ayns Aragón dy mennick.

Queiggaghyn[reagh | edit source]

Jeeagh er neesht[reagh | edit source]

Kianglaghyn mooie[reagh | edit source]