Shennaghys yn oaylleeaght as y çhaghnoaylleeaght: Difference between revisions
ny smoo ry yannoo |
++ |
||
Linney 1: | Linney 1: | ||
She magher jeh [[shennaghys]] eh '''shennaghys ny h-oaylleeaght as ny çhaghnoaylleeaght''' ta scrutaghey caghlaa toiggaltys deiney jeh'n [[dooghys|theihll najooragh]] ([[oaylleeaght]]) as jeh'n jargaght ec deiney eh dy stiurey ([[çhaghnoaylleeaght]]) harrish ny milley-vleeantyn. Ta'n magher acadoil shen jannoo studeyrys er eiyrtyssyn [[cultoor]]agh, [[tarmaynys|tarmaynagh]], as [[politickaght|politickagh]] jeh noaidyn oaylleeagh. |
She magher jeh [[shennaghys]] eh '''shennaghys ny h-oaylleeaght as ny çhaghnoaylleeaght''' (SOÇ) ta scrutaghey caghlaa toiggaltys deiney jeh'n [[dooghys|theihll najooragh]] ([[oaylleeaght]]) as jeh'n jargaght ec deiney eh dy stiurey ([[çhaghnoaylleeaght]]) harrish ny milley-vleeantyn. Ta'n magher acadoil shen jannoo studeyrys er eiyrtyssyn [[cultoor]]agh, [[tarmaynys|tarmaynagh]], as [[politickaght|politickagh]] jeh noaidyn oaylleeagh. |
||
Va shennaghyssyn ny h-oaylleeaght screeut sheese dy bunneydagh liorish oaylleeghyn obbree as aa-oaylleeghyn, as ny shennaghyssyn shen er nyn doshiaght ec [[William Whewell]], myr saase dys mieyssyn ny h-oaylleeaght dy insh da'n phobble cadjin. Ayns ny 1930yn leah, lurg papyr ard-ghooagh v'er ny chur magh ec y screeudeyr shennaghys [[UPSS|Soveidjagh]] [[Boris Hessen]], va SOÇ cruinnit dy cho-chruinnaghey er saaseyn va cleeantaghtyn oaylleeagh cochaarjagh marish ymmyrçhee as greesaghtyn jeh'n cho-heks oc. Lurg y [[Nah Chaggey Dowanagh]], va ram saaseyn currit stiagh ayns ynsagh as ronsaghey y vagher, as v'ee yn treisht ayn na lhiggey da'n phobble toiggaltaght ny share dy chur er yn oaylleeaght as y çhaghnoaylleeaght er y fa dy row paart ard-cheimagh aasoil oc 'sy theihll. Ayns ny 1960yn, ayns eiyrtys jeh'n obbyr va jeant ec [[Thomas Kuhn]] er lheh, va currym noa ry-akin 'sy vagher. Hoshee er dy ve ymmydit myr saase dys y treealys oaylleeagh dy scrutaghey dy contoyrtagh. Ec y traa t'ayn nish t'eh çheughit dy mennick lesh magher ny [[studeyryssyn oaylleeagh]]. |
|||
Va [[oaylleeaght]] [[maddaght]]oil as [[jeshaghteyrys]] [[fishag]]agh myr ta toiggit jiu crooit car y [[çhyndaa oaylleeagh]], ga va'n chooid smoo jeh'n vaddaght as yn oaylleeaght bunnit er obbyr ny [[Yn Çhenn Ghreag|Greagee]], [[Yn Çhenn Egypt|ny h-Egyptee]], [[Mesopotamia|ny Mesopotamee]], [[Shennaghys ny h-oaylleeaght as ny çhaghnoaylleeaght 'sy Çheen|ny Sheenee]], [[Shennaghys ny h-oaylleeaght as ny çhaghnoaylleeaght 'sy Çhenn Injey|ny h-Injey]] as [[Eash Airhey Islamagh|ny h-Islamee]]. Jeeagh er ny h-ard-artyn [[Shennaghys ny h-oaylleeaght]] as [[Shennaghys ny çhaghnoaylleeaght]] son tooilley fys er ny bun-chooishyn shen. |
|||
==Screeudeyryn shennaghys ard-ghooagh y vagher== |
|||
{{multicol}} |
|||
*[[Garland Allen]] |
|||
*[[Wiebe Bijker]] |
|||
*[[Peter J. Bowler]] |
|||
*[[Janet Browne]] |
|||
*[[James Burke]] |
|||
*[[Edwin Arthur Burtt]] |
|||
*[[Johann Beckmann]] |
|||
*[[Jim Bennett (screeudeyr shennaghys)|Jim Bennett]] |
|||
*[[Herbert Butterfield]] (1900–1979) |
|||
*[[Martin Campbell-Kelly]] |
|||
*[[Georges Canguilhem]] |
|||
*[[Allan Chapman (screeudeyr shennaghys)|Allan Chapman]] |
|||
*[[I. Bernard Cohen]] (1914–2003) |
|||
*[[A. C. Crombie]] (1915–1996) |
|||
*[[Peter Dear]] |
|||
*[[E. J. Dijksterhuis]] |
|||
*[[Pierre Duhem]] |
|||
*[[A. Hunter Dupree]] |
|||
*[[George Dyson (screeudeyr shennaghys oaylleeaght)|George Dyson]] |
|||
*[[Jacques Ellul]] |
|||
*[[Eugene S. Ferguson]] |
|||
*[[Peter Galison]] |
|||
*[[Sigfried Giedion]] |
|||
{{multicol-break}} |
|||
*[[Charles Coulston Gillispie]] |
|||
*[[Robert Gunther]] (1869–1940) |
|||
*[[Paul Forman]] |
|||
*[[Donna Haraway]] |
|||
*[[Peter Harrison (screeudeyr shennaghys)|Peter Harrison]] |
|||
*[[Ahmad Y Hassan]] |
|||
*[[John L. Heilbron]] |
|||
*[[Reijer Hooykaas]] |
|||
*[[Thomas P. Hughes]] |
|||
*[[Evelyn Fox Keller]] |
|||
*[[Daniel Kevles]] |
|||
*[[Robert Kohler]] |
|||
*[[Alexandre Koyré]] |
|||
*[[Melvin Kranzberg]] |
|||
*[[Thomas Kuhn]] |
|||
*[[Bruno Latour]] |
|||
*[[Simon Lavington]] |
|||
*[[David C. Lindberg]] |
|||
*[[G. E. R. Lloyd]] |
|||
*[[Anneliese Maier]] |
|||
*[[Leo Marx]] |
|||
*[[Lewis Mumford]] |
|||
*[[Otto Neugebauer]] (1899–1990) |
|||
{{multicol-break}} |
|||
*[[William R. Newman]] |
|||
*[[Ronald Numbers]] |
|||
*[[David Nye]] |
|||
*[[Abraham Pais]] (1918–2000) |
|||
*[[Trevor Pinch]] |
|||
*[[Theodore Porter]] |
|||
*[[Lawrence M. Principe]] |
|||
*[[Raul Rojas]] |
|||
*[[Michael Ruse]] |
|||
*[[A. I. Sabra]] |
|||
*[[Jan Sapp]] |
|||
*[[George Sarton]] |
|||
*[[Simon Schaffer]] |
|||
*[[Howard Segel]] |
|||
*[[Steven Shapin]] |
|||
*[[Wolfgang Schivelbusch]] |
|||
*[[Charles Singer]] |
|||
*[[Merritt Roe Smith]] |
|||
*[[Stephen Snobelen]] |
|||
*[[John Staudenmaier]] |
|||
*[[M. Norton Wise]] |
|||
*[[Frances A. Yates]] |
|||
{{multicol-end}} |
|||
{{sheel}} |
{{sheel}} |
Aavriwnys veih 22:17, 1 Mee ny Nollick 2009
She magher jeh shennaghys eh shennaghys ny h-oaylleeaght as ny çhaghnoaylleeaght (SOÇ) ta scrutaghey caghlaa toiggaltys deiney jeh'n theihll najooragh (oaylleeaght) as jeh'n jargaght ec deiney eh dy stiurey (çhaghnoaylleeaght) harrish ny milley-vleeantyn. Ta'n magher acadoil shen jannoo studeyrys er eiyrtyssyn cultooragh, tarmaynagh, as politickagh jeh noaidyn oaylleeagh.
Va shennaghyssyn ny h-oaylleeaght screeut sheese dy bunneydagh liorish oaylleeghyn obbree as aa-oaylleeghyn, as ny shennaghyssyn shen er nyn doshiaght ec William Whewell, myr saase dys mieyssyn ny h-oaylleeaght dy insh da'n phobble cadjin. Ayns ny 1930yn leah, lurg papyr ard-ghooagh v'er ny chur magh ec y screeudeyr shennaghys Soveidjagh Boris Hessen, va SOÇ cruinnit dy cho-chruinnaghey er saaseyn va cleeantaghtyn oaylleeagh cochaarjagh marish ymmyrçhee as greesaghtyn jeh'n cho-heks oc. Lurg y Nah Chaggey Dowanagh, va ram saaseyn currit stiagh ayns ynsagh as ronsaghey y vagher, as v'ee yn treisht ayn na lhiggey da'n phobble toiggaltaght ny share dy chur er yn oaylleeaght as y çhaghnoaylleeaght er y fa dy row paart ard-cheimagh aasoil oc 'sy theihll. Ayns ny 1960yn, ayns eiyrtys jeh'n obbyr va jeant ec Thomas Kuhn er lheh, va currym noa ry-akin 'sy vagher. Hoshee er dy ve ymmydit myr saase dys y treealys oaylleeagh dy scrutaghey dy contoyrtagh. Ec y traa t'ayn nish t'eh çheughit dy mennick lesh magher ny studeyryssyn oaylleeagh.
Va oaylleeaght maddaghtoil as jeshaghteyrys fishagagh myr ta toiggit jiu crooit car y çhyndaa oaylleeagh, ga va'n chooid smoo jeh'n vaddaght as yn oaylleeaght bunnit er obbyr ny Greagee, ny h-Egyptee, ny Mesopotamee, ny Sheenee, ny h-Injey as ny h-Islamee. Jeeagh er ny h-ard-artyn Shennaghys ny h-oaylleeaght as Shennaghys ny çhaghnoaylleeaght son tooilley fys er ny bun-chooishyn shen.
Screeudeyryn shennaghys ard-ghooagh y vagher
She bun ta'n art shoh. Cur rish, son foays y yannoo da Wikipedia. |