Lhiass-chiannoort Vannin

Ass Wikipedia.
(Aa-enmyssit ass Lhiass-chiannoort)
Lhiass-chiannoort Vannin
Shellooder Richard Gozney (en) Translate
Aarys Thie yn Reiltys, Mannin
Pointit ec monark y Reeriaght Unnaneysit
Reillys Mannin
Çheer Reeriaght Unnaneysit
Crooit 1773
Ynnyd-eggey gov.im…

She ynnydagh persoonagh Hiarn Vannin eh Lhiass-chiannoort Vannin ny Fo-chiannoort Vannin (Baarle: Lieutenant Governor of the Isle of Man). Myr shen, she ynnydagh Ard-Ree ny Reeriaght Unnaneysit t'ayn. Ta'n Lhiass-chiannoort er ny phointeil liorish barrant yn Ard-Ree, lesh coyrle Screeudeyr Steat son Cooishyn Bunraghtoil. Ta traa yn oik choud's saillish yn Ard-Ree, agh shen queig bleeantyn dy cadjin. Ta'n barrant soilshaghey y paart dy lheead as loayrt er feme y Lught Thie Reeoil as yn Ard-Ree yn chur er oaie, chammah's maynrys y theay.[1]

She E Ooilley-Niartallys y Reejerey Richard Gozney y Lhiass-chiannoort t'ayn, veih 27oo Boaldyn 2016.[1]

Haink Slattys Aaghreim Ellan Vannin 1765 lurg co-unnaneys Nalbin as Sostyn ayns 1707 as skeaylley ard-whaiyl ny h-Albey. Ayns 1800 cho-unnanee Bretyn Vooar as Nerin, lesh skeaylley ard-whaiyl ny h-Erin myrgeddin.[2]

Lesh creck parteeas Duke Atholl da'n Chrooin eddyr 1826 as 1829, v'ad jannoo eab Mannin y hayrn stiagh 'sy steat unnaneyssit noa. Agh va undinyssyn as cliaghtaghyn ard-whaiylagh ny h-ellan shassoo noi lheid y chaghlaa. Kyndagh rish shen, 'sy 19oo eash, ren y Reeriaght Unnaneyssit eab dy chur yn ellan fo corys reiltagh cadjin ny h-Ellanyn Goaldagh liorish caghlaa ny saaseyn coloinagh v'ayn er-e-hon.[2]

Va laue mooar ec paart y Lhiass-chiannoort 'syn eab, ga dy row Y Kiare as Feed shassoo noi, as shen ny smoo ny rieau lurg da çheet dy ve reiht ec y theay ayns 1867.[2]

Ayns 2004, choyrlee Bing ny Reillyn Bunraghtoil dy lhisagh ad aaenmys yn oik myr Barrantagh ny Benrein (Baarle: Queen's Commissioner) (ny Barrantagh ny Ree, King's Commissioner, rere feme) er y fa dy beagh yn ennym Lhiass-chiannoort/Lieutenant Governor "cur sleih çheumooie er lheh er shaghryn", bentyn rish pooar as currym y Lhiass-Chiannoort, as corys reiltagh Vannin.[2]

Shennaghys[reagh | edit source]

Erreish da'n Slattys Aaghreim, phointeil y Chrooin Kiannoort er son dy stiurey yn Ellan. Va fer ynnyd ec yn oikagh as ad cur "Lhiass-chiannoort" er, agh neayr's 1830 haink enmys oikoil y Chiannoort hene y ve "Lhiass-chiannoort", ga dy row ad shen y ghiarrey dys "Kiannoort" dy mennick. Rish pointeil, va oardagh er y Chiannoort as Lhiass-chiannoort as eshyn soilshaghey magh ny va ry-yerkal oc, er son dy hickyraghey reiltys mie ny h-Ellan.[2]

Shimmey pooar v'ec ny Kiannoortyn, as myr shen, she ard-reiltee ny h-Ellan v'ayn. Myr sampleyr, v'adsyn:[2]

  • reill harrish Tinvaal as lhiettal ny briwnyssyn va jeant eck;
  • reill harrish y Choonceil Slattyssagh;
  • jannoo obbyr Chormeyder y Rheynn-Argidys
  • freggyrtagh son leigh as shee, as stiurey ny meoiryn-shee as prysoonyn;
  • jannoo ny currymyn obbree t'ec Shirveishyn Reiltys jiu;
  • jannoo ymmodee obbraghyn briwnagh, goaill stiagh obbyr vriw;
  • pointeil ymmodee oikyn ny h-Ellan; as
  • jannoo obbyr ard-anneyder caggee sheshaghtyn caggee erbee 'syn Ellan.

Haink eab mooar dy injillaghey phooar y Lhiass-chiannoort ayns 1907, tra hug y Kiare as Feed rolley aggyrtyn da'n Oik Sthie. V'adsyn goaill stiagh:[2]

  • cur traa oikagh soit er ny Lhiass-chiannoortyn
  • cur er bun Cooinceil Chiannoortagh er son dy chooney y Lhiass-chiannoort lesh cooishyn bentyn rish reiltys as argidys ny h-Ellan; as
  • cur ny meoiryn-shee fo stiurey Tinvaal.

Haghyr beggan aachummey lesh shen, myr sampleyr, cur traa oik soit dy hiaght bleeantyn er yn oik, as aachummey y Choonceil Slattyssagh liorish cur stiagh fir er nyn reih ec y Chiare as Feed (lesh thannaghey cummaght y Lhiass-chiannoort orroo). Agh cha jagh ny pooaryn oc er injillaghey monney derrey ny 1960yn. Haghyr adsyn kyndagh rish brialtys er bunraght Ellan Vannin, er ny chur er bun liorish Lhiass-chiannoort Dundas ayns 1958. Ghow adsyn stiagh:[2]

  • cur pooaryn slattyssagh da'n Choonceil Chiannoortagh dy choyrlaghey y Lhiass-chiannoort bentyn rish cooishyn argidoil, as cha nod eshyn lheid y choyrle y yiooldey agh ayns tuittymys neuchadjin;
  • cur er bun Boayrd Argidoil er son eshyn y choyrlaghey ayns cooishyn argidoil;
  • cur er bun Jantys Shirveish ny Theay er son dy phointeil dagh ooilley sharvaant theayagh;
  • cur stiurey ny meoiryn-shee da Boayrd ny Meoir-Shee, ga dy row y Lhiass-chiannoort kiarail paart as polaase ny meoiryn-shee foast; as
  • lhiggey da'n Chiare as Feed ny smoo Oltaghyn ny Coonceil Slattyssagh y reih.

Ny yei shen, eer lurg da ny aachummaghyn shoh, va'n Lhiass-chiannoort ny heaghtyr Hinvaal, va ram currymyn kiannoortagh echey (goaill stiagh fir argidoil), as va cair jeih-aighney echey er ymmodee enmyssyn.

Ayns 1970, hug ad Bing Hinvaal er bun er son dy resoonaghey paart y Lhiass-chiannoort, as ren eh briwnys dy nod Oik Thie ny Reeriaght Unnaneyssit goaill ny smoo coyrle jeh Reiltys Vannin bentyn rish nyn bointeil; dy nod y traa oikagh goll er giarrey da queig bleeantyn; dy nod y Lhiass-chiannoort faagail dagh currym argidoil; as dy nod ny currymyn reiragh echey goll er cur da Buird Hinvaal.[2]

Cha daink caghlaa çhelleeragh, agh daag y Lhiass-chiannoort pooar liorish caghlaaghyn ny 1970yn anmagh as ny 1980yn leah. Ghow ad stiagh:[2]

  • derrey 1976, cha nel paart argidoil ec y Lhiass-chiannoort, as ta cooishyn argidoil fo stiurey y Voayrd Argidoil
  • derrey 1980, cha nel eh reill harrish y Choonceil Slattyssagh; as
  • ayns 1980, chaill eh caair y Choonceil Chiannoortagh, ga dy dod eh goaill ayrn dy beagh mian er.

Eer ny yei ny caghlaaghyn shen, va feer phooar ec y Lhiass-chiannoort. Myr sampleyr, v'eh reill harrish Quaiyl Tinvaal, pointeil shiartanse dy h-oikee, va stiurey ny meoir-shee echey, as v'eh freggyrtagh er son arraghey stiagh, kiedyn troailt as ashoonaght.[2]

Ayns 1990, lesh cur er bun y corys reiltagh shirveishagh, d'injillee cummaght y Lhiass-chiannoort reesht. Hie y Choonceil Chiannoortagh er astyrt, as hug ad Coonceil ny Shirveishee 'syn ynnyd echey, gyn kiart erbee ec y Lhiass-chiannoort y ghoaill ayrn aynjee. Chammah's shen, ghow y Slattys Bunraght 1990 eaghtyrys Hinvaal ayns Doolish jeh, as hug ad Eaghtyrane Tinvaal 'syn ynnyd echey. Ayns 1992, hug ad y chooid smoo jeh ny paartyn reiragh echey da ny rheynnyn reiltys cooiey. Ayns 1993, hug y Slattys Poleen lane stiurey er as freggyrtys er son ny meoiryn-shee fo Rheynn Cooishyn Sthie.[2]

Ayns Jerrey Fouyir 1993, hug magh Bing Bunraght as Kianglaghyn Mooie Choonceil ny Shirveishee y nah choontys shallidagh oc er cooishyn bunraghtoil ry-heet. Er lhieu, b'ghoillee eh fakin dy beagh vondeish erbee ry-gheddyn liorish scughey pooar erbee jeh'n Lhiass-chiannoort.[2]

Obbraghyn y Lhiass-chiannoort[reagh | edit source]

Ga dy vel shiartase dy h-obbraghyn reiragh ec y Venrein as y Lhiass-chiannoort, ta obbyraghyn jeant ec Reiltys Vannin dy feer, er y fa dy vel kione y steat jean coyrle Choonceil ny Shirveishee ayns dagh cooish, faggys.

Ta pooar y Lhiass-chiannoort currit er ec y Chrooin; liorish Slattyssyn Parlamaid Vretyn Vooar bentyn rish kuse dy h-obbraghyn er lheh (myr sampleyr, arraghey stiagh); as liorish Slattyssyn Tinvaal ny Leigh chadjin Vannin. Bun y phaart jesh-chliaghtagh echey, shen cummal seose cairys as sheerid reiltys, as adsyn bun hee chadjin er nyn gummal seose ec y leigh.[1]

Ta'n Lhiass-chiannoort pointeil briwnyssyn ny h-Ellan, er lhimmey jeh'n Ard-vriw as y Nah Vriw, liorish obbraghey neuchrogheydagh. Chammah's shen, t'eh pointein Turneyr Theayagh Vannin as kuse dy h-oikee chrooinagh 'syn Agglish Hostyn.[1] T'eh er coyrle y chur (er son ny Manninee) da Onnoryn vees goll er fogrey magh ayns Rolley Onnoryn y Vlein Noa as Rolley Onnoryn Laa Ruggyree ny Benrein, as ta currym echey bentyn rish enmys da Aundyr ny Benrein er son Shirveish Arryltagh as Aundyr ny Benrein er son Greinney Ventyraght.[1]

Imraaghyn[reagh | edit source]

  1. a b c d e Isle of Man Chief Secretary's Office. The Office of the Lieutenant Governor (Baarle). Feddynit er 2009-12-18.
  2. a b c d e f g h i j k l m |First Report Of The Standing Committee On Constitutional Matters For The Session 2003-2004 (Baarle) (Jerrey Fouyir 2003). Reports Of The Standing Committee On Constitutional Matters. Feddynit er 2009-12-18. “...the title ‘Lieutenant Governor’ has a number of connotations which are not well suited to modern conditions. In particular, the title is becoming archaic and is capable of fostering a perception that the Island is not led by a democratically elected legislature and Government, but is under a system of administrative oversight exercised by the United Kingdom - which is plainly incorrect.... Although the constitutional changes of the latter part of the twentieth century have now reversed the majority of the developments of the nineteenth century, the forms and nomenclature associated with earlier periods have in some cases remained. In some circles, that might be viewed merely as anachronistic, but it is liable also to mislead external observers in particular and your Committee believe that the title ‘Lieutenant Governor’, used in the context of the Isle of Man, does so.”