Yanka Kupala
She ennym screeuee lesh yn 'eelee as y screeudeyr Belarooshagh, Ivan Daminikavich Lutsevich (Belarooshish: Іва́н Даміні́кавіч Луцэ́віч), va Yanka Kupala (Janka Kupała, Belarooshish: Я́нка Купа́ла; 7 Jerrey Souree [S.A. 25 Mean Souree] 1882 – 28 Mean Souree, 1942). Ta Kupala coontit myr fer jeh screeudeyryn ny Belarooshish share 'sy 20oo eash.
Beashnys
[reagh | edit source]Y seihll aeg echey
[reagh | edit source]Va Kupala ruggit er 7 Jerrey Souree 1882 ayns Viazynka, balley folwark faggys da Maladzyechna. By jeh sluight Szlachta paarantyn Kupala, ga dy row ad failt myr eirinee vaillee 'sy folwark. Hooar Kupala ynsagh Belarooshagh tradishoonagh as dirree eh lesh e studeyryssyn 'sy vlein 1898. Lurg baaish yn ayr echey 'sy vlein 1902, ren Kupala obbraghey myr ynseyder, myr guilley shapp as myr freilleyder recortyssyn.
She Ziarno, daan ennaghtagh 'sy Pholynnish ren eh creaghney 'sy vlein 1903-1904 fo'n lhiass-ennym "K-a", va'n chied eiyrtys echey 'sy lettyraght. She Мая доля (Maja dolja), hie magh er 15 Jerrey Souree 1904, va'n chied obbyr echey 'sy Velarooshish. Va'n daan Мужык (Muzhyk, "Boddagh") soilshit magh echey blein ny yei, y chied hie er ny hoilshaghey magh echey. V'eh ry-akin ayns phabyr naight Belarooshagh y Rooshish Severo-Zapadnyi Krai er 11 Boaldyn 1905. Hie daanyn elley echey magh er nyn soilshaghey ayns pabyr naight y Velarooshish, Nasha Niva, eddyr ny bleeantyn 1906 as 1907.
Ayns Vilnius as Caayr Pheddyr
[reagh | edit source]Ren Kupala scughey veih'n Velaroosh gys Vilnius 'sy vlein 1908 raad ren eh goll er oaie lesh yn obbyr echey myr feelee. 'Sy vlein cheddin hie en chied lioar çhaglym jeh ny daanyn echey Жалейка (Zhaleyka, "Y Feddan Beg") fo glackey myr cur magh noi-reiltyssagh ec reiltys y Taar. Va oardagh goaill seose Kupala tayrnit er ash 'sy vlein 1909, agh va'n nah chur magh echey glackit ec ny reiltyssyn ynnydagh ayns Vilnius. Chur eh stad lesh yn obbyr echey lesh Nasha Niva dy chur lhiettrimys er milley foaynoo yn phabyr naight er son ny screeunyn echey.
Ren Kupala scughey gys Caayr Pheddyr 'sy vlein 1909. 'sy vlein 1910 hie shiartanse d'obbraghyn echey magh er nyn soilshaghey, goaill stiagh y daan Адвечная песьня (Advechnaya pesnya, "Arrane Beayn") hie magh myr lioar ayns Caayr Pheddyr ayns Jerrey Souree yn vlein shen. By chowrey staydys y çheer ghooie echey, y Velaroosh, yn daan Сон на кургане (Son na kurgane, "Ashlish er Carnane") va creaghnit ayns Luanistyn y vlein 1910.
Car y lhing Hoveidjagh
[reagh | edit source]Hie ennaghtyn ny screeunyn echey er nyn geaghley lurg Irree Magh Yerrey Fouyir 'sy vlein 1917 as ennaghtyn ny s'jerkallee orroo nish. Ren Kupala çhyndaa ram obbraghyn gys y Velarooshish, goaill stiagh arrane ny Marksee, L'Internationale. Ansherbee, ren Kupala freayll ny kianglaghyn echey lesh ny gleashaghtyn ashooneyragh noi-Hoveidjagh ayns Pobblaght Ashoonagh y Velaroosh. Ren y lught-reill ayn coyrlaghey rish eh dy scughey gys y Çheckoslovack er eebyrt car keayrt ayn 'sy vlein 1927. 'Sy Roosh va'n lught reill noa credjal dy nee persoon neuhreishteilagh v'ayn er yn oyr dy row ad credjal dy row ny h-eieyn echey bunnit er yn ashoonaghys, red nagh vel er-laccal ec y lught reill. Ansherbee, haink jerrey lesh y neuhreishteilys ec Kupala tra ren eh soilshaghey magh screeuyn leshtal ayns ny 1930yn.
Va Aundyr Lenin bronnit er 'sy vlein 1941 er son y çhaglym feeleeagh Ад сэрца (Ad sertsa, "Veih'n Chree").
Ren Kupala scughey gys Moscow as, lurg shen, gys y Tatarstaan er oyr yn aslaynt echey car y ruegys er y Velaroosh liorish y Ghermaan Natseeagh 'sy vlein 1941. Ren eh goll er oaie lesh ny screeuynyn echey veih ny buill shen as ny daanyn shen pohlldey parteenee Velarooshagh noi'n Ghermaan Natseeagh. Hooar eh baase ayns Moscow 'sy vlein 1942 lurg tuittym sheese er greeishyn ayns Thie Oast Moskva. Dy h-oikoil, v'eh coontit dy nee baase drogh-haghyrtagh v'ayn agh ta deiney ennagh foast smooinaghtyn dy nee hene-varroo ny marroo v'ayn.
Haink er Kupala dy ve coontit myr cowrey y chultoor Belarooshagh car y lhing Hoveidjagh. Va thie tashtee currit er bun da Kupala ayns Minsk liorish eiyrtyssyn y ven heshee echey 'sy vlein 1945. Jiu, she thie tashtee yn lettyraght share 'sy Velaroosh t'ayn. She Hrodna balley dooie Ollooscoill Steat Yanka Kupala, va currit er bun 'sy vlein 1978.
Kianglaghyn magh
[reagh | edit source]- Sonnadyn Yanka Kupala, er nyn jyndaa liorish Vera Rich