Mannin

Ass Wikipedia.
Mannin
Isle of Man
Brattagh Vannin Cowrey cleinney Vannin
Brattagh Armys
Jarroo-raaQuocunque Jeceris Stabit (Ladjyn)
Aghterbee ceauee shiu eh, shassee eh (Gaelg)
Arrane ashoonaghO Halloo nyn Ghooie
Arrane reeoilGod Save the King
Preeu-valley
(as y balley smoo)
Doolish
54°09′ Hwoaie 4°29′ Heear
Çhengey oikoil Baarle, Gaelg
Reiltys Croghane-Crooin
Deynlaghys ard-whaiylagh
(Reeriaght vunraghtoil)
 -  Çhiarn Vannin Çhalse III
 -  Lhiass-chiannoort John Lorimer
 -  Briwnyssey Andrew Corlett
 -  Eaghtyrane Tinvaal Stephen Rodan
 -  Ard-hirveishagh Alfred Cannan
Stayd Coloin chrooinagh 
 -  Aa-hoit 'syn RU 1765 
Eaghtyr
 -  Yn clane 572 km² (221-d)
221 mi ker 
 -  Ushtey (%) 0
Earroo yn phobble
 -  Coontey-pobble 2011 84,497 
 -  Glooaght 131.2/km² (75-oo)
339.6/mi ker
LTS (CCK) Ooley 2003
 -  Yn clane $2.113 billioon (182-oo)
 -  Yn dooinney $35,000 (11/12-oo)
Argid punt Manninagh1 (GBP)
Traa ynnydagh GMT (UTC+0)
 -  Souree (TTLS) BST (UTC+1)
Coad eddyr-voggyl .im
Coad çhellvane +44 (coad ardjynagh yn RU 01624)
1 Ta'n punt Manninagh kianglt dy corrym rish y phunt Sostynagh.

She Croghane-Crooin hene-reiltagh Goaldagh Mannin, as ish ny lhie eddyr Nerin as yn Vretyn Vooar ayns mean Vooir Vannin. She Çhairn Vannin yn ennym t'ad cur da'n chione-çheerey, as eshyn yn peiagh cheddin ta cummal crooin yn Reeriaght Unnaneysit. Er yn oyr shoh, ta Fo-Chiannoort ayn, myr ynnydagh oikoil Hiarn Vannin. She Doolish yn preeu-valley, as ta'n Punt Manninagh ymmydit myr yn argid-cadjin oikoil. Kyndagh rish e shennaghys, cultoor as çhengey, tadyr gra dy nee nane jeh ny h-ashoonyn Celtiagh t'ayn.

Va sleih cummal ayns Mannin roish y vlein 6500 RC, as haink cultoor Gaelgagh ayns yn 5oo lhing BNJ as veih shen haink Gaelg Vanninagh. Voish mysh BNJ 850, haink Mannin dy ve ny sheshaght Gaelgagh-Loghlynagh, kyndagh rish Loghlynee garraghey dys yn Ellan. Lurg lhing jeh reiltys neuchinjagh, eddyr reeaghyn Nalbin as Hostyn, haink Mannin dy ve fo çhiarnys Chrooin Hostyn ayns 1765 liorish yn Slattys Aa-Ghreim.

Shennaghys[reagh | edit source]

Shenn Traaghyn dys Jiu[reagh | edit source]

Ta Mannin coontit myr fer jeh ny shey ashoonyn Celtiagh as t'eh ry-akin ayns y çhennaghys eck. Ta lorgyn sleih ny h-Eash Chloaie Veanagh ry-akin ayns Mannin. V'ad cummal ayns buill fastee najooragh, shelgey as geeastaghey as çhaglym bea. Va greieyn cloaiey oc, as fir jeusyn ry-akin ayns Thie Tashtee Vannin.

Ayns yn Eash Chloaie Noa, haink ny smoo fys oc er eirinys, greieyn as pasheydys. Ghow ad toshiaght troggal claghyn cooinaghtyn er yn Ellan. Ta fir jeu ry-akin foast, faggys dy Laksaa, Creneash as buill elley.

Ny kied chleinyn va cummal 'syn Ellan, s'cosoyley dy vel ad nyn Mrythonee, agh mysh 700 BNJ haink ny Yernee, er lhieu. Veih'n sleih shoh haink y pobbyl Manninagh leah. S'leayr shen ayns caghlaa 'sy çhengey v'ad jannoo ymmyd jeh ayns cowraghyn grainnit Ogham. Ta mooinjerys foast eddyr Gaelg Vanninagh, Yernish as Gaelg Albinagh.

Ec jerrey yn hoghtoo cheead, ghow ny Loghlynee toshiaght cummal ayns Mannin. Er lhimmey jeh croo Tinvaal as rheynn yn thalloo, cha row caghlaaghyn mooarey dys cultoor ny Manninee. Ga dy row Loghlynish gobbraghey er Gaelg, v'eh gyn monney bree. Ren Gorree Crovan croo yn reeriaght Loghlynagh Mannin as ny h-Ellanyn ayns 1079. Ayns 1266, rere Conaant Pheairt, ren Ree Loghlyn Magnus VI lhiggey ny h-ellanyn da Nalbin. Haink Mannin fo stiurey Sostnagh 'sy jeihoo cheead as kiare, as fo Crooin Hostyn ayns 1765.

Car traaghyn Loghlynagh, v'ad gra roo ellanyn Reeriaght Mannin as ny h-Ellanyn Loghlynagh Súðreyjar ny "Sudreys" (ellanyn y jiass) soie noi ry hoi ny Norðreyjar (ellanyn y twoie) as adsyn yn Orkaid as Shetlynn. Haink yn ennym shoh dy ve Sodor. T'ad gra rish aspickys Agglish Hostyn foast Aspickys Sodor as Mannin, ga nagh vel agh Mannin ayn. Tra screeu yn Arrymagh W. V. Awdry, ren eh cooiney yn ellan Sodor myr ellan conrieugh as eshyn soit eddyr Mannin as slyst Chumbria.

Va ymmyd jeant jeh Mannin myr boayl son campyn Prysoonys Shivoilee Joaree rish y Chied Chaggey Mooar as y Nah Chaggey Mooar reesht.

Tinvaal[reagh | edit source]

Ard-art: Tinvaal

Ta Tinvaal ny ardwhaill Vannin, as v'eh currit er bun ayns 979 RC dy ennymagh. Dy so-arganeagh, t'eh yn ardwhaill shinney gyn scuirr erbee 'sy teihll.[1]. Ta çhaglym bleinoil jesh-chliaghtagh foast freayll taghyrt ec Cronk Keeill Eoin ayns Jerrey Sourey er Laa Tinvaal. She laa ashoonagh yn Ellan eh, traa t'ad fockley magh ardenmyn as cur coontey giare jeh ny leighyn noa ta Quaill Tinvaal er nyannoo rish y blein roish shen.

Çheer-oaylleeaght[reagh | edit source]

Son ny smoo fys jeeagh-shiu er: Rolley ellanyn Vannin
Caslys-çheer jeh Mannin
Mannin

Chammah as ellan mooar Vannin hene, ta Mannin goaill stiagh ny h-ellanyn beggey Yn Cholloo, Carrick ny Kylliu as Ellan Noo Perrick.

Ta Mannin soit ayns mean y Vooir Vannin, as ish kiangley da'n Cheayn Sheear lesh Mooir Vretin eddyr Nerin as Bretin as Kernow da'n jiass, as lesh Ammyr ny h-Albey eddyr Nerin as Nalbin.

Ta Mannin ny kuse jeh ny h-Ellanyn Goaldagh, ellanragh faggys da slyst sheear-hwoaie ny h-Oarpey neuellanagh. Ta'n ellan soit ayns Mooir Vannin mysh coaggys da Sostyn, Nalbin as Nerin.

Mysh 52 kilomeadar (32 meeillaghyn) er liurid, as eddyr 13 as 24 kilomeader (8 as 15 meeillaghyn) er lheead, ta boayl mysh 572 km² (221 meeilaghyn kerrinagh) eck.

Ta cruink 'sy twoaie as 'sy jiass, as coan meanagh rheynn yn ellan. Ta gob y twoaie ny rea dy neuchadjin. T'eh jeant seose jeh ny ren awinyn rioee cur sheese tra v'ad gleashaghey veih Nalbin Sheear rish traaghyn ny s'feayrey. Cha nel agh un slieau ny syrjey na daa housane trieyn (610m), Sniaull as eshyn 621m er yrjid. Rere yn shennockle, veih'n vullagh ta shey reeriaghtyn ry-akin: Mannin, Nalbin, Sostyn, Nerin, Bretin as Niau. [2][3][4] Ta kuse dy lhiegganyn cur reeriaght shiaghtoo daue: ny t'ec Manannan Mac Lir (ny Neptune), Reeriaght y Cheayn. [5][6]

Baljyn as baljyn beggey ayns Mannin[reagh | edit source]

She Doolish preeu-valley Vannin neayr's 1863, as Balley Chashtal v'eh roish shen. Ta Tinvaal çhaglym ayns Doolish er-lhimmey jeh Laa Tinvaal tra t'eh ny hoie ec Cronk Keeill Eoin. Ta'n ard-hiamble ynrican 'syn Ellan ayns Purt ny hInshey, as rere shen ta sleih gra dy vel ee ny "h-ard-valley ynrican Vannin". Shoh thie Aspick Hodor as Vannin.

Baljyn elley 'syn Ellan, t'ad goaill stiagh Rhumsaa, Laksaa, Purt le Moirrey, Purt Chiarn, Balley Beg, Balley Sallagh, Balley Drine, Forsdal, Balley Keeil Eoin, Kione Droghad, as Creneash.

Sleih[reagh | edit source]

Ard-art: Manninee

Rere sleih-earroo 2016,[7] ta 83,314 sleih cummal ayns Mannin, as 26,997 jeu cummal 'sy ard-valley eck, Doolish. Rug yn chooid sloo jeh'n phobble ayns ny h-Ellanyn Goaldagh. Rug 47.6% jeu ayns Mannin, 37.2% ayns Sostyn, 3.4% ayns Nalbin, 2,1% ayns Nerin Twoaie, 2.1% ayns Pobblaght Nerin, 1.2% ayns Bretin as 0.3% ayns ny h-Ellanyn Vooir Eeaght.

Cultoor[reagh | edit source]

Son ny smoo fys jeeagh-shiu er: Kiaull Vannin

Ta kiangley mooar ayn eddyr kiaull Mannin as kiaull Jernish as Loghlynagh. Lurg baase Ned Maddrell ayns 1974 va kiaull as cultoor Manninagh gowit toshiaght reesht ec Yn Chruinnaght ayns Rhumsaa. Ayns y tra t'ayn, ta monney kiaulleyderyn ayn myr The Mollag Band, King Chiaullee as Paitçhyn Vannin ta cloie kiaull ayns Gaelg.

Shennaghys yn ennym[reagh | edit source]

Ta bunnys yn ennym Vannin neuchronnal. T'ad cur er yn Ellan Mannin ny Mannin. Yn kied cummey jeh'n ennym as fys er, t'eh Manu ny Mana[8]. Ta shen cur yn ennym gienneydagh Manann as eshyn çheet dy ve Mannin.

Rish amm Julius Caesar, as eh cur shilley er Yn Vretin Vooar rish 55 as 54 RC, ren eh screeu mychione "ellan as ad cur Mona jee", as eshyn soit ayns mean ny marrey ta rheynn Yn Vretin Vooar veih Nerin.'[9]

Çhengaghyn[reagh | edit source]

Son ny smoo fys jeeagh-shiu er: Gaelg

Ta çhengaghyn oikoil Mannin Gaelg as Baarle. Ta abbyrt Vaarle goll er loayrt, as ad cur Baarle Vanninagh j'ee. She çhengey Cheltiagh Ghaelgagh ee yn Ghaelg, as ish ny fer jeh ny çhengaghyn Celtiagh ellanagh ta goll er loayrt ayns ny h-Ellanyn Goaldagh. Ta ennym oikoil er Gaelg myr çhengey ardjynagh ghooie rere y Conaant son Çhengaghyn Ardjynagh ny Fo-hengaghyn. Ren y Reeriaght Unnaneyssit shickyraghey eh er 27 Mart 2001 ass lieh reiltys Vannin.

Ta faggys-mooinjerys eddyr Gaelg Vanninagh, Gaelg Albinagh as Yernish. Ec mean y feedoo cheead, cha row agh beggan loayrteyderyn dooie faagit. Hooar y fer s'jerree jeu, Ned Maddrell, baase er 27 Mee ny Nollick, 1974. Roish shen va aavioghey er ngoaill toshiaght ny vud ny sleih, as va ram jou gynsaghey Gaelg myr nah hengey. Ta ny kied loayreyderyn dooie Gaelg (daa-hengagh marish Baarle) rish ymmodee bleeantyn er jeet rish: paitçhyn hie er troggal liorish ayraghyn as moiraghyn as Gaelg oc. Ta ynsee bunscoill ry-gheddyn veih reiltys Vannin: neayr 2003, ta'n Vunscoill Ghaelgagh er yannoo ymmyd jeh'n shenn troggal Scoill Valley Keeill Eoin. Ta keimyn 'sy Ghaelg ry-gheddyn veih Colleish Mannin as Laare-studeyrys Manninagh. Ta possanyn-cloie Gaelg ayn neesht, as ta brastyllyn Gaelg ry-gheddyn ayns scoillyn er yn Ellan. Rere kione-earroo 2001, ren 1,689 veih 76,312, ny 2.2% jeh'n phobbyl, aggyrt dy row Gaelg oc. Cha row Gaelg flaaoil ec dagh fer jeu, fodmayd goaill ass laue.

Ta ymmyd cadjin jeant jeh ny bannaghtyn moghrey mie as fastyr mie. Chammah as shen ta traa dy liooar ry-chlashtyn dy cadjin, as shen soilshaghey barel beaynchrooagh veh'n ymmyrkey bea Manninagh.

Cowraghyn[reagh | edit source]

Tree cassyn Mannin.

Rish cheeadyn, ta cowrey yn Ellan er ve yn shenn tree cassyn Mannin: tree cassyn lhoobit, dy cheilley ry lheayst, as jialg vrasnee ec dagh jeu. Cha nel lhieggan oikoil jeh'n Tree Cassyn; ta jallooyn anchasley ec clouyn yn reiltys, argid, brattaghyn, Boayrt Failt as fir elley.

Ta mooinjerys eddyr ny tree cassyn as jarroo-raa ny hEllan, as hie eshyn er doltey anmagh er e hennaghys: Quocunque Jeceris Stabit, ny 'sy Ghaelg, Aghterbee ceauee shiu eh, shassee eh. Dy mennick, t'ad soilshaghey yn jarroo-raa dy chur trimmid er beayn-hassooaght. Ta ram scoillyn caghaa yn jaroo-raa beggan dys greinnaghey lhiantyn rish as gobbraghey dy creoi.

Ta bun ny Tree Cassyn Mannin shenn-skeeal Manninagh, as eshyn gra ren Manannan castey soiagh liorish caghlaa eh hene dys cummey ny tree cassyn as queeylley neose y chronk orroo.

Ta'n tree cassyn goll er jannoo foast reesht er cowraghyn cleinney lesh crouwyn y lught-thie ooasle Loghlynagh va reilley Mannin derrey yn treeoo cheead jeig . Yn lhieggan shoh, s'lesh yn crouw Skancke eh, as nyn ennym çheet veih'n 'ockle Loghlynagh "shank", ny "cass" 'sy Ghaelg. Hannee lught-thie reeoil Vannin er yn Ellan rish kuse dy vleeantyn lurg baase Magnus III as toshiaght reill Albinagh. Cha ren ad arraghey ersooyl derrey eab jerrinagh liorish ny Manninee, ayns 1275, ny shenn reeraghtys Sudreyar erash y chur lhein. Ren ad irree magh noi ny h-Albinee, agh she cragh v'eh, as keeadyn jeh sleih geddyn baase (goaill stiagh yn Ree Loghlynagh jerrinagh Vannin Godred IV Magnuson) tra hie ad fo haart ec Caggey Roonysvie, faggys da Balley Chashtal. Hie ny fir ooasle dys Loghlyn as stiagh 'syn chooyrt reeoil, raad hooar ad ard-cheimyn fo'n chrooin dy tappee.

Feayn-skeeallyn as beeal-arrish[reagh | edit source]

Rere feayn-skeeallydaght Manninagh, hie yn Ellan er reill liorish Manannan mac Lir. Cha nel skeeallyn ayns coardailys my row eh ny jee ny ny fer obbee niartal, agh v'eh ny ard-reiltagh giastyllagh as choadee eh yn Ellan noi dagh ooilley noidyn. Foddee eh ceau cloagey kay mygeayrt yn Ellan dys follaghey ee veih ruegeyderyn.

Rish beeal-arrish Manninagh, shimmey skeeal t'ayn mychione cretooryn as sleih far-skeealagh. T'ad goaill stiagh ny Buggane – spyrryd olk goanlyssagh, ren sheidey ersool mullagh cheeill Trinian Noo fo fergey. T'ad gra dy 'oddee eh caghlaa eh hene dys moddey mooar doo, ny gruagagh, ny ram jallooyn elley, dys cur aggle er peiagh. Chammah as eshyn ta'n Fynoderee, fer mooar as geayshteenagh; yn Glashtyn ta caghlaa dys cabbyl as geabbey baih sleih; as yn Moddey Doo, baagh neuheiltagh va ny hooyl trooid corradoyryn as boallaghyn Chashtal Purt ny h-Inshey.

Cumaltee smoo ard-ghooagh Vannin, shen y Mooinjer Veggey, as sleih cur 'ad hene' orroo dy mennick. As uss goll harrish Droghad Skylley Vraddan, t'ad gra dy vel eh drogh aigh mannagh vel shiu cur failt er ad hene lesh moghrey mie ny fastyr mie.

Ta shenn skeeal Yernagh gra dy hie Logh Nay er jannoo rish caggey ayns Nerin eddyr yn foawr ard-ghooagh Yernagh, Finn Mac Cooil, as foawr ruy Albinagh. Hooar Finn yn varriaght, as chouds va'n foawr Albinagh hea ersooyl, ghow Finn greim er croaglagh thalloo Nerin as cheau eh eh ny yei. Ren eh coayl, as huitt yn ceab thalloo stiagh ayns Mooir Vannin, as shen yn aght hie Mannin er croo.

Beiyn[reagh | edit source]

Rere beiyn çheeragh, ta'n chayt Manninagh y fer as fys ec cagh er. Ta'n ennym cadjin echey Stubbin. Ta'n cheyrrey loaghtyn ny keyrrey nagh vel ry-akin raad elley, as ee jeh sliught kirree vunneydagh ny h-Albey.

Ta'n scraayl ny ushag varrey, Manx shearwater 'sy Vaarle er y fa dy row coloin mooar scraaylyn er y Cholloo. Ren y kynney parail er coontey ny roddanyn haink 'syn ellan veih lhong-vrishey anmagh 'sy hoghtoo cheead jeig. Ny yei shen, ta ny roddanyn er ngoll er scughey veih'n Cholloo er y gherrid, as myr shen ta earrooyn ny scraaylyn bishaghey. Ta'n chaaig ny h-oltey jeh sheel y fannag as gob jiarg baghtal echey.

Bee as jough[reagh | edit source]

She bee ashoonagh yn Ellan skeddan as praasyn. Va ny Manninee gee ad rish eashyn, as adsyn nyn croiteyr as eeasteyryn son y chooid smoo. Ga nagh vel eeastyn cho scanshoil da bea yn Ellan nish, ta ram eeast goll er ee liorish ny Manninee foast.

Rish ny bleeantyn shoh chaie ta'n eeastey traghtee er ngoll shymley, agh ta meeryn-vlastal goaill stiagh skeddan jiarg veih thieyn jaagh Phurt ny h-Inshey. Jiu t'ad jannoo ymmyd jeh skeddan Vooir Hostyn son y chooid smoo. T'ad jannoo sur-vee elley myr braddan jaaghit as bagoon myrgeddin.

Ta partan, gimmagh as roaganyn goll er eeastey dy traghtee, as ta mynroagan nyn meeryn-vlastal er lheh, as blass millish, eddrym oc. Ta bioddagh as breck ry-gheddyn veih keayn, awinyn as loghyn yn Ellan, lesh cooney guirrlan eeast yn Reiltys ec Cornaa.

Ta ollee, kirree, mucyn as eeanlee ooilley goll er gerinagh, as ta eayn chrink Vannin ny lhongey cadjin. Ta feill mea ec yn Loaghtan, as ard-choagyryn foayragh da er Masterchef er y BBC.

Ta bainney as caashey goll er jannoo liorish keylann IOM Creameries. Haink caashey Vannish lesh er lheh, ayns sorçhyn jaaghit as blast losseree, as t'eh ry-gheddyn ayns ymmodee ard-vargaghyn yn RU.

Ta thieyn imbyl Okells Brewery as Bushy's Brewery imbyl lhune dy traghtee.

Reiltys[reagh | edit source]

Jalloo cruinlagh Mannin

Ta'n Reeriaght Unnaneyssit freggyrtagh son coadey yn Ellan, as son reiltys mie dy jerrinagh. Chammah as shen t'eh loayrt son yn Ellan rish cooishyn eddyr-ashoonagh, choud's ta reiltys Vannin hene stiurey dagh cooish Manninagh.

Troggal[reagh | edit source]

Ard-art: Leigh Vannin

She Tinvaal ardwhaill Vannin, as eshyn goaill toshiaght ayns 979 RC. T'eh ny ardwhaill shinney gyn brishey 'sy teihll. Ta quaill daahamyragh ec Tinvaal: yn Kiare as Feed (dagh oltey er ny reih liorish teiy cadjin) as yn Choonseil Slattyssagh (jeant seose veih olteyn trooid oik ny adsyn t'er ny reih dy neuyeeragh). Ta ny daa phossanyn shoh çhaglym ry-cheilley dy hoie myr Tinvaal.

Ta crouw kianoortagh yn reiltys yn Coonseil ny Shirveishee. T'eh jeant seose veih olteynyn Hinvaal. Ta Ard-Shirveishagh ny ard-chione echey; ec y traa t'ayn nish (2018) shen Howard Quayle OKF.

Ta'n Fo-Chiannoort Mannin jannoo currymyn fo-reeoil.

Mooinjerys Çheumooie[reagh | edit source]

Rere leigh Vretin Vooar, cha nel Mannin ny rheynn yn Reeriaght Unnaneyssit. Ny yei shen, ta'n RU goaill kiaral jeh ny cooishyn çheumooie as ny ta bentyn rish coadey. Chammah as shen, ta ard-niart ec yn RU da jannoo slattys son yn Ellan.

Seyraanaght[reagh | edit source]

Ta seyraanaght Vannin rere leigh yn Reeriaght Unnaneyssit, as ta Manninee coontit myr seyranee Vretin Vooar. Ny ta gyn shenn ayr ny shenn vooir va ruggit 'syn RU (as adsyn gyn cummal rish queig bleiney ny smoo 'syn RU gyn brishey), cha nel ny kiedyn cheddin oc myr oc seyranee Vretin Vooar elley, bentyn rish gobbraghey as cummal ayns yn Unnaneyns Europagh.

Yn Unnaneys Oarpagh[reagh | edit source]

Cha nel olteynys ny co-olteynys yn Unnaneys Oarpagh ec Mannin. Ta Reill Tree chonaant goll stiagh y Reeriaght Unnaneyssit lhiggey da sleih dellal cooidjyn Manninagh gyn keesh.[10] Ry-cheilley marish Conaant Custym as Maail rish yn RU, t'eh cur raad da dellal seyr rish yn RU. Ga dy nod cooidjyn Manninagh goll er arraghey dy seyr sthie yn UO, cha nod sleih, bun-argid ny shirveishyn. Foddee seyranee yn UO troailt as cummal 'syn Ellan gyn lhiettalys.

Y Co-unnaneys Goaldagh[reagh | edit source]

Cha nel Mannin hene ny oltey jeh'n Cho-unnaneys Goaldagh. Er coontey e mooinjerys rish yn RU, t'eh goaill ayrn ayns kuse dy commyn jeh'n Cho-unnaneys Goaldagh, goaill stiagh Sheshaght Ardwhaillagh y Cho-unnaneys Goaldagh as Gammanyn y Cho-unnaneys Goaldagh.

Politickaght[reagh | edit source]

Sheadinyn Vannin

Ta'n chooid smoo jeh politickeyryn Manninagh cur stiagh son reihys myr fir gyn partee. Cha nel ad nyn ynnydee parteeyn politickagh. Ga dy vel parteeyn ayn, cha nel ny cummaght oc cho lajer as t'ayns Reeriaght Unnaneyssit.

Ta'n partee politickagh smoo yn Partee Libraalagh Vannin, noa currit er bun, as eshyn aggyrt ny smoo seyrsnys da Mannin as ny smoo freggyrtys 'sy Reiltys. Ta daa olteynyn Tinvaal ec y PLV, goaill stiagh yn Ard-chione Kate Beecroft OKF.

Ta possan broo ashoonagh Mec Vannin coyrlaghey cur er bun pobblaght neuchroghagh.

Gurneilys ynnydagh[reagh | edit source]

Ta gurneilys ynnydagh er yn Ellan soit er ny shenn skeeryn. Ta tree sorçhyn jeh lughtyn-reill ayn: balley corpagh, coyrlyn valjey as coyrlyn skeerey.

Farrys[reagh | edit source]

She farrys injil-cheesh Mannin, gyn keesh cosnaghyn bun-argidagh, keesh berçhys, keesh chlouag ny keesh eiraght[11]. Ta keesh çheet stiagh er 10% as 18%; keesh traght er 0%. [12][13]

Ta banceyraght, jeantys as turrysaght nyn rheynnyn mooar yn farrys. Eirinaght as eeasteyraght, bun-chlaghyn y farrys dy row, ta ny symmyn dy vel ad cur dys Slane Troar Thie (STT/GDP) leodaghey.

Son y chooid smoo, ta'n Ellan dellal rish y Reeriaght Unnaneyssit.

Ta reiltys Vannin greinnaghey jannoo filmyn 'syn Ellan trooid cur da costyssyn jannoo.

Arraghey[reagh | edit source]

Ta 800km jeh raadyn theayagh 'syn Ellan, as ad slane pheamadit. Cha nel cagliagh bieauid ec ram jeu.

Ta baatyn cadjin dys as veih yn Reeriaght Unnaneyssit as Pobblaght Nerin. Ta ny baatyn ooilley goll er obbyr liorish yn Isle of Man Steam Packet Company.

Ta'n purt-aer traghtee ynrican er yn ellan Purt Aer Vannin ec Roonysvaie.

Spoyrtyn[reagh | edit source]

She cammag yn spoyrt ashoonagh, ta gollrish iomain Nerin ny shinty Nalbin. Roish v'eh ny spoyrt smoo cadjin 'syn Ellan, agh haink jerrey er ec toshiaght yn feedoo cheead. Er y gherrid t'eh er ngoll er aavioghey as ta troddyn ayn dagh blein ec Balley Keeil Eoin.

She spoyrt mooar gleash-wheeylaght, as ta'n TT Vannin er haghyr roish 1907. Ta fwirran dirdyn obbyr yn ashoonagh as commeeys bluckan coshey ec Mannin, agh cha nel ad ayns FIFA kyndagh rish e cheimeeaght politickagh.

Ta Mannin goaill ayrn ayns Gammanyn y Cho-unnaneys Goaldagh as Gammanyn ny h-Ellanyn, as bee ee ny h-olteyr da ny IV Gammanyn Aeglagh y Cho-unnaneys Goaldagh ayns 2011. Hug yn Ellan toshiaght er yn Sheshaght Ghammanyn Ellanyn Eddyr-ashoonagh ayns 1985.

Ratçhal roar-bree[reagh | edit source]

Son ny smoo fys jeeagh-shiu er: TT Mannin

Yn cruinnaght smoo eddyr-ashoonagh roar-bree ta bentyn rish yn Ellan, she yn TT Mannin eh. Hug ad bun er ayns 1907, as t'eh taghyrt anmagh ayns Mee Boaldyn. Ta Grand Prix Vannin ny cruinnaght roar-bree da ancheirdee as yeearreyderyn gyn oik ta jannoo ymmyd jeh'n coorse 37.73 meeilley Sniaul cheddin anmagh ayns Mee Luanistyn as leah ayns Mean Fouyir.

Cummaltee ard-ghooagh[reagh | edit source]

Hie er ruggey ny troggal 'syn Ellan[reagh | edit source]

Haink dys yn Ellan[reagh | edit source]

Artyn elley[reagh | edit source]

Gaelg, Tinvaal, Ned Maddrell, Colleish Ree Illiam, Reiltys Vannin, Kiare as Feed, Coonseil Slattyssagh Vannin, Mec Vannin.

Jeeagh er neesht[reagh | edit source]



Imraaghyn[reagh | edit source]

  1. Ta ardwhaillyn ny h-Eeslynn as ny h-Ellanyn Faaroagh ny shinney, agh v'ad astyrid eddyr 1800 dys 1845, as eddyr 1816 dys 1852, er lheh
  2. http://www.iomguide.com/mountainrailway.php
  3. "Archive copy". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2007-09-30. Feddynit magh er 2007-09-30.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  4. "Archive copy". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2007-09-29. Feddynit magh er 2008-01-29.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  5. http://www.isle-of-man.com/manxnotebook/tourism/pcards/snaefell.htm
  6. http://www.uwm.edu/Dept/celtic/ekeltoi/volumes/vol2/2_4/maddrell_2_4.pdf
  7. "Summary results of the Isle of Man Census 2006" (PDF). Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh (PDF) er 2007-06-14. Feddynit magh er 2007-06-14.
  8. The Isle of Man. A Social, Cultural and Political History. liorish R.H. Kinvig, dg 18 (1975) (3rd Edition) Liverpool University Press ISBN 0-85323-391-8
  9. The Isle of Man. A Social, Cultural and Political History. liorish R.H. Kinvig, dgn 18-19 (1975) (3rd Edition) Liverpool University Press ISBN 0-85323-391-8
  10. "Archive copy" (PDF). Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh (PDF) er 2007-06-14. Feddynit magh er 2008-01-29.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  11. "Archive copy". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2012-04-19. Feddynit magh er 2008-01-29.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  12. https://archive.is/20120803010802/www.gov.im/treasury/incometax/strategy/viewnews.gov?page=lib/news/treasury/incometax/newassessorofinc.xml&menuid=
  13. "Archive copy". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2007-05-10. Feddynit magh er 2008-01-29.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  • Russel, G. 1988. Distribution and development of some Manx epiphyte populations. Helgolander Meeresunters. 42: 477 - 492.

Kianglaghyn çheumooie[reagh | edit source]

Caslys-çheer jeh Mannin