Çheer-oaylleeaght Vannin

Ass Wikipedia.
Jalloo far-rollageagh er Mannin

Ta Mannin ny h-ellan ayns Mooir Vannin, eddyr y Vretyn Vooar as Nerin 'syn Oarpey Heear. T'ee 52 km (33 mi) er lhiurid veih'n twoaie da'n jiass, as 22 km (13 mi) er lhiurid veih'n sheear dys y shiar.[1] Ta ny smoo na 75,000 cummaltee er yn ellan. T'ee ny Croghane-crooin Ghoaldagh. Ta ellaneen beg eck ec jiass Vannin - y Cholloo.

Troggal chreg-oaylleeagh[reagh | edit source]

Cruink as sleityn[reagh | edit source]

Reayrt er thalloo chronkagh Vannin.

Ta Mannin ny h-ellan cronkagh lesh ram cruink as thallooyn ardey ta sheeyney harrish jiass as mean yn ellan, lesh glion meanagh ta roie eddyr Doolish as Rhumsaa. She Sniaul yn un slieau er yn ellan as ee 621 m er yrjid. She Baarool Twoaie y nah vullagh s'yrjey er yn ellan as she y co-ennymagh Baarool Jiass y mullagh s'yrjey 'sy jiass. Myrane lesh ny cruink, ta queig marilynyn (cronk ny slieau lesh yrjid chosoylagh ta ny s'yrjey na 150 m, gyn scansh er yn yrjid yarroo echey ny gyn scansh er red elley erbee) er yn ellan - Sniaul, Baarool Jiass, Cronk Vradda, Slieau Freoghane as Cronk Meayll. Ta cruink yn ellan mie-veenit as t'ad scarrit ass y cheilley liorish glionteeyn, lheid as Glion Muigh, Glion Mooar as Glion Phurt Soderick. Agh, ayns neu-chosoylaght rish y chooid elley jeh'n ellan, ta'n twoaie jeant seose jeh cruink injil as thalloo rea as ad hene jeant seose jeh thalloo gleayragh rioee as drundinyn marrey.

Awinyn as loghyn[reagh | edit source]

Er oyr nagh vel ayns Mannin agh çheer veg chronkagh, cha nel ram coorseyn ushtey ry-akin ayn. She Awin Sulby yn awin s'liurey er yn ellan as ee 32 km (20 mi) er lhiurid as t'ee roie stiagh 'sy vooir ec Rhumsaa.[2] Ta awinyn giare elley er yn ellan goaill stiagh y Glass, yn Awin Doo, (ta çheet ry-cheilley myr Awin Ghoolish faggys da Doolish), as y Neb.

Cha nel loghyn er yn ellan magh veih ny doouryn ayns ny cruink, lheid as Doour Sulby as Doour Voaldyn Heear.

Ellanyn[reagh | edit source]

Ta coose Vannin skahit lesh ellanyn beggey. T'ad dy lieragh nyn ellanyn neu-chummaltit goaill magh yn ellan smoo - y Cholloo - raad dy vel daa chummaltee ayn dy ammoil. Ta tree ellanyn elley goaill stiagh Kione y Sker ayns Baie Ghoolish, Innys Vael, Ellan Noo Perick[3] as ny h-ellaneenyn Famman Kitterland, as Carrick ny Kylliu. Myrane lesh ny h-ellanyn shen, ta un eear-ellan ayn ta kianglt rish y çheer vooar dy slane - Langlish. Ta 30 deiney cummal urree.

Speyr[reagh | edit source]

She speyr hempreilagh y speyr chadjin t'er gheddyn ayns Mannin, lesh souraghyn fynnyr as geuraghyn boggey. Ta ny smoo fliughey ayns Mannin ayns cosoylaght rish y chooid vooar jeh ny h-Ellanyn Goaldagh, kyndagh rish y hoiaghey eck ayns Mooir Vannin magh veih coose heear y Vretyn Vooar as magh veih coose hiar Nerin. Dy mennick ta ny geayaghyn neear yiass çheet veih troa Nerin as ad çhaglym fliughid er y vollagh. Ta'n ard-fliughid veanagh smoo ry-gheddyn ec Sniaul, raad dy vel eh 1900 mm er mooad.

Cha nel çhiassidyn ardey ry-gheddyn er yn ellan, as she 28.9 °C y çhiassid s'yrjey va recortyssit er yn ellan ec Roonysvaie. Ta enney er Mannin er son ny speyryn bodjallagh as keimyn grianagh injil.

Fysseree emshir da Purt Aeragh Roonysvaie
Mee J.Geu T.Arr Mar Avr Boa M.Sou J.Sou Lua M.Fou J.Fou Sau Nol Blein
Ard-çhiassid veanagh °C (°F) 7
(45)
7
(44)
8
(47)
10
(50)
13
(55)
16
(60)
17
(63)
17
(63)
15
(59)
13
(55)
10
(50)
8
(47)
12
(53)
Bun-çhiassid veanagh °C (°F) 4
(39)
3
(38)
4
(39)
5
(41)
7
(45)
9
(49)
12
(53)
12
(53)
11
(51)
8
(47)
6
(43)
5
(41)
7
(45)
Frassaghey mm (oarleeyn) 66.9
(2.63)
42.8
(1.69)
47.7
(1.88)
48.7
(1.92)
50.6
(1.99)
65.2
(2.57)
48.0
(1.89)
64.7
(2.55)
70.4
(2.77)
95.4
(3.76)
111.7
(4.4)
90.5
(3.56)
802.7
(31.6)
Farrane-fys:

Çheer-oaylleeaght pholitickagh as gheiney[reagh | edit source]

Lughtyn-reill Ellan Vannin
Son ny smoo fys jeeagh-shiu er: Gurneilys ynnydagh ayns Mannin

Ta Mannin rheynnit ayns 6 sheadinyn, as ad er ny rheynn magh ayns 17 skeeraghyn (as yn ennym "skeeraghyn shendeeagh" currit orroo jiu). Son gurneilys ynnydagh oikoil, ta Mannin rheynnit ayns kiare baljyn, queig baljyn beggey, as queig skeeraghyn jeig. Foddee rheynn magh yn ellan myr shoh:

Jeeagh er neesht[reagh | edit source]

Imraaghyn[reagh | edit source]

  1. Geography (Baarle). Reiltys Vannin. Feddynit er 6 Jerrey Geuree 2010.
  2. The Sulby (Baarle). isleofman.com. Feddynit er 6 Jerrey Geuree 2010.
  3. Islands around the Isle of Man (Baarle). isleofman.com. Feddynit er 6 Jerrey Geuree 2010.

Kianglaghyn mooie[reagh | edit source]