Çhengoaylleeaght

Çhengoaylleeaght

Çhengoaylleeaght heiltynagh

Sheeanaghtys

Sheeanchoryssaghtys

Jalloo-oaylleeaght

Co-ordrail

Fockloaylleeaght

Semantaght

Semantaght focklagh

Semantaght staydraaoil

Semantaght hroggalagh

Keaylloaylleeaght

Çhengoaylleeaght eamagh

Cosney stiagh glare

Shicklaahengoaylleeaght

Sheshengoaylleeaght

Kynneyhengoaylleeaght

Çhengoaylleeaght antrapoaylleeagh

Çhengoaylleeaght ghientynagh

Çhengoaylleeaght whaiyllagh

Çhengoaylleeaght smooinaghtagh

Çhengoaylleeaght cho-earrooagh

Çhengoaylleeaght hoilshee

Çhengoaylleeaght henndeeagh

Bun-ocklaght

Sarey çhengoaylleeagh

Çhengoaylleeaght chirp

Çhengoaylleeaght hoylee

Shennaghys çhengoaylleeaght

Rolley çhengoayllee

Feyshtyn gyn freggyrt

She studeyrys oaylleeagh er glare ee çhengoaylleeaght, my t'ee sheiltynagh ny feamagh. Sleih ta goaill ayns laue yn studeyrys shoh, t'ad nyn jengoaylleeyn.

Ta "çhengoaylleeaght" ny çhaglymockle son ooilley oaylleeaghtyn ta jannoo studeyrys er lheid ennagh jeh glare ny çhengaghyn. Dy cadjin t'eh goll er rheynn myr ayrn jeh cowroaylleeaght (studeyrys er cowraghyn). Cha nel e olteynys jeh'n possan shoh gyn argane ennagh. Ta kuse dy sleih credjal dy vel çhengoaylleeaght ny h-ellyn. Dy cadjin, ayns ollooscooillyn, t'eh currit rish ny h-ellynyn. Ta çhengoaylleeaght goaill stiagh ymmodee magheryn cadjin, as adsyn feer anchasley rish-y-cheilley. Ta studeyrys er glare cadjin, veih troggal ghlare (grammeydys) dys keeall (semantaght). Ta studeyrys grammeydys combaasey jalloo-oaylleeaght (jannoo as caghlaa), 'ocklyn as co-ordrail (reillyn ta reaghey ny aghtyn ta focklyn cochiangley dys raaghyn as abbyrtyn).

Mychione sheeanyn ghlare, ta sheeanchoryssaghtys studeyrys er coryssyn sheean as unnidyn neuloaghtagh sheean, as ta sheeanaghtys bentyn rish troyn hene heeanyn ghlare, sheeanyn neu-ghlare, as ny aghtyn t'ad goll er jannoo as toiggal.

Ta çhengoaylleeaght feamagh eiyrt er sheiltynyssyn çhengoaylleeagh ayns ayrnyn myr ynsaghey çhengaghyn joaree, glare-lheeys, çhyndaa as gorley-oaylleeaght ghlare.

Ta çhengoaylleeaght cosoylaghey çhengaghyn (çhengoaylleeaght soylee) as ronsaghey nyn shennaghtyssyn, dys feddyn co-hroyn ghlare as cur coontey da'n aase as bunneydys echey (çhengoaylleeaght shennaghyssagh).

Ny magheryn cadjin as ymmyd jeant jeu dy cadjin, t'ad:

• çhengoaylleeaght heiltynagh;
• çhengoaylleeaght feamagh;
• çhengoaylleeaght cholhaihagh;
• çhengoaylleeaght hoylee.

Shimmey sorçh dy hur-oayllee ta gobbraghey er studeyrys çhengoaylleeagh, as gyn dy vel coardailys eddyr ad ooilley; myr dooyrt earisheyr Russ Rymer:

“

She çhengoaylleeaght ee cooid y ream ard-scoillaragh ta sleih gleckey er-e-son ny smoo, foddee. T'eh fliugh-vaiht liorish fuill vardee, yeeaghteyryn, fallsoonee, fockle-oayllee, hicklaagee, vea-oayllee, antrapoayllee, as neayr-oayllee, marish fuill erbee ta ry-gheddyn magh ass grammeydeyryn.

”

Shennaghys y çhengoaylleeaght

Ta bunnys shennaghys y çhengoaylleeaght goaill toshiaght 'sy çhenn Injey as 'sy çhenn Ghreag, raad va sleih gobbraghey er çhengaghyn ry-hoi shaleeyn elley. Ayns yn Injey v'ad geabbey cur baght er teksyn casherick, ayns y Ghreag ren ad eh myr aarlaghey son studeyrys er fockleoaylleeaght. Hie çhengoaylleeaght er cur fo studeyryssyn elley, derrey haink yn oaylleeaght neuchroghagh jeianagh t'ayn nish, as ram fo-vagheryn echey. Va kuse dy keimyn scanshoil er lheh er yn raad. Hug Ferdinand de Saussure bun er tuarastyl troggalagh çhengey, as ren Noam Chomsky lhiasaghey grammeydys gientynagh.

Magheryn, sur-cheirdyn as fo-vagheryn

Ard-halee hengoaylleeaght, she soilshaghey dooghys jargaght çhengey gheiney: dy veenaghey ny ta fys er fer ersyn my t'ad gra dy vel çhengey ec; as dy veenaghey cre'n aght dy vel fys er çhengey "çheet dys" fir.

Ta ooilley sleih cooilleeney slane jargaght ayns çhengey erbee ta goll er loayrt (ny cowraghey, bentyn rish çhengaghyn cowree) mynyngeart traa t'ad gaase, as eshyn gyn ynsagh joinagh, myr t'eh jeeaghyn. Cha nel neugheiney. Ny yei, ta tro bunneydagh coruggyragh ennagh ec deiney ayn dy vel cur jargaght daue, ymmyd jeh çhengey y yannoo. Cha nel obbyr "genetagh" yn-chronnaghey ayn ta eiyrt er anchaslyssyn eddyr çhengaghyn; nee fer cosney stiagh çhengaghyn erbee t'ad anchoodaghey fo, gyn scansh da'n sliught ny bun kynneeagh ec.

Ta troggallyn çhengoaylleeagh nyn lannoonaghey keeall as sheean (ny mooieaghey elley). Ta kuse dy hengoayllee jannoo sur-oaylleeaght er fo-vagheryn jeh'n troggal çhengoaylleeagh, as adsyn foddee goll er jeshaghey rere yn rolley shoh, veih sheean dys keeall:

• Sheeanaghtys, yn studeyrys jeh troyn loaghtagh heeanyn ghlare deiney.
• Sheeanchoryssaghtys, yn studeyrys jeh sheeanyn myr ronneyn discreajagh ayns smooinaghtyn y loayreyder, as adsyn geddyr-scarrey keeal.
• Jalloo-oaylleeaght, yn studeyrys jeh troggal sthie focklyn.
• Co-ordrail, yn studeyrys jeh ny aghtyn ta focklyn cochiangley dy yannoo abbyrtyn grammeydagh.
• Semantaght, yn studeyrys jeh keeallyn 'ocklyn (semantaght focklagh) as cochiangleyn soit focklyn (raaoaylleeaght), as ny aghtyn t'ad cochiangley dy yannoo keeallyn abbyrtyn.
• Keeaylloaylleeaght, yn studeyrys jeh'n aght ta abbyrtyn goll er jannoo (ayns keeall chiart yn 'ockle, dy tuarystallagh, ny ayns aght elley) ayns jannoo çhaghteragh.
• Oltscarrey taggloo, yn oltscarrey jeh ymmyd çhengey ayns loayrtyssyn, traaghtyn as yn lheid ("texts").

Beagh çhengoayllee coardail ry-cheilley dy vel ny magheryn lhie harrish y cheilley dy mooar, agh cha nel cagh goaill rish scansh neuchrogheydagh ghagh magher. Gyn scansh da barel çhengoayllee ynrican ennagh, ta bun-eie ec dagh magher as adsyn greesaghey ram aahirrey ard-schoillaragh.

Tessen er y cheilley marish nyn magheryn shoh ta magheryn reaghit er yn torçh jeh factor mooie t'ad smooinaghtyn er.

Myr sampleyr:

• Çhengoaylleeaght aase, yn studeyrys jeh troggal yargaght ghlare ayns fer, er lheh cosney stiagh çhengey myr paitçhey.
• Çhengoaylleeaght shennaghyssagh, yn studeyrs jeh caghlaa çhengey.
• Çhengoaylleeaght aafillagh, yn studeyrys jeh bun as bishaghey eiyrtyssagh hengey.
• Shicklaahengoaylleeaght, yn studeyrys jeh ny obbraghey smooinaght as tuarystyllyn ta bunneydagh da ymmyd hengey.
• Sheshengoaylleeaght, yn studeyrys jeh sambyllyn sheshoil cheaghlaght çhengoaylleeagh.
• Glare-lheeys, ynnyd sheiltynys çhengoaylleeagh da glare-hengey gorley-oaylleeaght.
• Neayrhengoaylleaght, yn studeyrys jeh ny voggylyn inçhyn ta fo vun grammeydys as çhaghteraght.
• Beahengoaylleaght, yn studeyrys jeh coryssyn çhaghteraght dooghyssagh, chammah as ad ta deiney-ynseydit, ayns beiyn cosoylit rish çhengey deiney.
• Çhengoaylleaght cho-earrooagh, yn studeyrys jeh cur rish troggalyn çhengey er coearroodeyryn.
• Çhengoaylleeaght feamagh, yn studeyrys jeh cooishyn bentyn rish çhengey cur rish ayns bea laaoil, myr sampleyr reillyn, cummey as ynsagh çhengey.

Mynphaartyn er rheynnyn as fo-vagheryn er nyn reih

Çhengoaylleeaght sheiltynagh

Ta çhengoaylleeaght sheiltynagh crouw hengoaylleeaght ta gobbraghey er kiaddyn fys ghlare. Cooid scanshoil jeh'n shalee shoh, t'eh feddyn as soilshaghey troyn t'ec dagh ooilley çhengey (cagh-troyn). Ny magheryn ta coondit myr cree hengoaylleeaght sheiltynagh, t'ad co-ordrail, sheeanchoryssaghtys, jalloo-oaylleeaght as semantaght. Ga dy vel sheeanaghtys cur cooney da studeyryssyn sheeanchoryssagh dy mennick, t'eh faagit mooie dy cadjin veih'n vagher shoh, chammah as shicklaahengoaylleeaght as sheshengoaylleeaght, er yn fa t'ad jeeaghyn er factoryn elley chammah as glare hene.

Ta çhengoaylleeaght sheiltynagh jannoo studeyrys er cowraghyn ghlare dooghyssagh. T'an studeyrys echey er coryssyn ghlare as glare ny haase jeh çhaghteragh, cha nel er çhengaghyn nyn lomarcan ny possanyn jeh çhengaghyn. T'eh ny hassoo noi çhengoaylleeaght soylee (as eshyn jannoo studeyrys er nane cowray ghlare liorish jeeaghyn er daa hengey, dy cliaghtagh) as çhengoaylleeaght shennaghyssagh (as eshyn jeeaghyn er shennaghys as aase hengaghyn). Cha nel ny çhengaghyn hene feer scanshoil da'n studeyrys, agh ny cowraghyn as coryssyn t'oc.

Çhengoaylleeaght feamagh

Ta çhengoaylleeaght feamagh ny vagher yl-vagheragh as eh cur enney er, ronsaghey as cur çhebbyn er feyshtyn feer-vea ta bentyn rish glare. Kuse dy ny magheryn ard-scooillaragh ta bentyn rish çhengoaylleeaght feamagh, t'ad ynsaghey, shicklaage, antrapoaylleeaght as sheshoaylleeaght. T'eh jeeaghyn er feyshtyn mychione cultoor, lheeys, fysseree, yn leigh, politickaght, dellal, sheshaght cadjin, çhaghteraght as ymmodee reddyn elley.

Crouwyn mooar hengoaylleaght feamagh, t'ad goaill stiagh daa-hengaght as yl-hengaght, çhaghteraght coearroodeyr-reaghit, oltscarrey colioartys, ynsaghey çhengaghyn, sheshengoaylleeaght, cosney stiagh nah hengey, reillyn as cummey çhengaghyn, keeayllaghoaylleeaght, çhengoaylleeaght quaiyllagh, as çhyndaa.

Ta çhengoayllee sheiltynagh gobbraghey dy 'eddyn cadjinys, sthie çhengaghyn lomarcan as eddyr ooilley çhengaghyn neesht. Ta çhengoaylleeaght feamagh goaill ny eiyrtyssyn as cur rish ad er magheryn elley. Dy mennick ta "çhengoaylleeaght feamagh" çheet er ymmyd ronsaghey çhengoaylleeagh dy ynsaghey çhengaghyn, agh ta sleih jannoo ymmyd jeh eiyrtyssyn ronsaghey çhengoaylleeagh son cooishyn elley neesht.

Ny keayrtyn, ta shicklaahengoaylleeaght ny çhengoaylleeaght cho-earrooagh currit marish çhengoaylleeaght sheiltynagh, er yn fa dy vel ad jeeaghyn er glare myr rheynn jeh peiagh, noi ny magheryn ta goaill toshiaght er sheshaght as ronsaghey ymmyd ghlare ny hrooid.

Dy mennick, ta sheshengoaylleeaght cur er fo-vagheryn ennagh ta jannoo studeyrys er cooid ennagh mychione sleih, ymmyd ghlare as sheshaght, myr ard-ennym.

Erskyn ooilley, ta troggal ollooscooillyn jannoo briwnys er yn aght t'ad reirey ny magheryn shoh.

Dy cadjin, ny magheryn ta currit fo çhengoaylleeaght feamagh, t'ad:

• Shicklaahengoaylleeaght
  • Çhengoaylleeaght smooinaghtagh, jeeaghyn son cochianglyn eddyr glare as smooinaght.
  • Gorley-oaylleeaght ghlare, jeeaghyn er doillleeidyn toiggal, gobbraghey er as jannoo glare.
  • Neayrhengoaylleeaght, jeeaghyn er obbyr ghlare 'syn inçhyn.
  • Glare-lheeys

• Çhengoaylleeaght cho-earrooagh
  • Enney glare liorish co-earrooder
  • Tushtaght ellynagh
  • Eddyr-obbraghey deiney-coearroodeyr

• Sheshengoaylleeaght
  • Sorçhynhengoaylleeaght
  • Aahirrey ynsee çhengaghyn, jeeaghyn er ynsaghey çhengaghyn as aghtys ynsaghey.
  • Politickaght ghlare, jannoo studeyrys er staydyn politickagh bentyn rish bun-towshanaghey hengey ny yl-hengaght.
  • Eddyrhengoaylleeaght, jannoo studeyrys er çhaghteraght eddyr-ashoonagh.
  • Oltscarrey colioartys
  • Oltscarrey taggloo
  • Çhengoaylleeaght feminagh
  • Çhengoaylleeaght cheintys
  • Studeyrys er yn Sheiltynys Sapir-Whorf (conastaght ghlare): covooinjerys hengey as seihllvarel.
• Kynneyhengoaylleeaght
• Çhengoaylleeaght whaiyllagh

Çhengoaylleeaght hoylee

Ta çhengoaylleeaght hoylee (fockle-oaylleeaght hoylee 'sy toshiaght) ny chrouw jeh çhengoaylleeaght shennaghyssagh ta bentyn rish cosoylaghey çhengaghyn do feddyn magh my vel mooinjerys shennaghys eddyr oc. Foddee ve mooinjerys eddyr çhengaghyn liorish cochleayney ny fuilleeaght genetagh. Fuilleeaght genetagh, t'eh cowraghey bunneydys cadjin ny fraue-hengey, as ta çhengoaylleeaght soylee geabbey troggal cleinyn çhengaghyn, aahroggal fraue-hengaghyn as soilshaghey ny caghlaaghyn ren ny çhengaghyn t'ayn nish.

Ny keartyn, ta'n ennym shoh goll er jannoo myr ard-ennym goaill stiagh ooilley magheryn çhengoaylleeagh ta cosoylaghey çhengaghyn. Ta crouwyn çhengoaylleeaght elley ayn, as adsyn cosoylaghey çhengaghyn. Ny yei shen, cha nel ooilley çhengoayllee soylee goaill rish ad myr rheynn jeh çhengoaylleeaght soylee:

• Ta sorçhengoaylleeaght cosoylaghey çhengaghyn do ghraaidal ad rere ny cowraghyn t'oc. T'an yeearree echey dy toiggal ny ooilley-reddyn ta reill glare, as ny sorçhyn ec cowrey ennagh ta ry-gheddyn ayns çhengaghyn y teihll (m. s. corys vreeockleyn). Cha nel caslys horçhengoaylleeagh cowraghey mooinjerys shennaghyssagh. Ny yei shen, ta arganeyssyn horçhengoaylleeagh goll er jannoo ayns çhengoaylleeaght soylee: ny keayrtyn bare lesh sleih un aahroggal da fer elley er yn fa dy vel eshyn ny smoo so-chredjallagh rere sorçhengoaylleeaght.
• Ta çhengoaylleeaght choventyn jeeaghyn er eiyrtyssyn çhengoaylleeagh jeh coventys eddyr sleih ta loayrt çhengaghyn anchasley, er lheh mychione eeasaght. Studeyrts ennagh jeh eeasaghtyn, t'eh shennaghyssagh jeh dooghys, as er yn fa shoh t'eh çheet fo çhengoaylleeaght shennaghyssagh. Ta bun-ocklaght geabbey feddyn magh ny nhee ayns tasht-fockle hengey ta kydagh rish coventys hengaghyn.
• Ta çhengoaylleeaght neuchosoylagh cosoylaghey çhengaghyn do cur cooney da ynsee çhengaghyn liorish cur enney er anchaslyssyn scanshoil eddyr yn çhengey ny mayrey as yn çhengey dean t'ec yn ynseyder. Ta'n studeyrys shoh dellal rish çhengaghyn jeh'n traa t'ayn nish ynrican.

Çhengoaylleeaght cholhaihagh

Keayrtyn ta çhengoaylleeaght cholhaihagh goaill stiagh studeyrys er çhengoaylleeaght eddyr-obbraghey marish raadyn studeyrys ard-scooillaragh elley. Ta çhengoaylleeaght sheiltynagh jannoo studeyrys er glare liorish hene, agh ta ny sorçhyn eddyr-rheynn dy hengoaylleeaght smooinaghtyn er ny aghtyn ta glare eddyr-obbraghey marish yn teihll. Dy mennick ta ny magheryn shoh currit fo çhengoaylleeaght feamagh – ta ram reddyn dy rheynn ny magheryn.

Ta sheshengoaylleeaght, çhengoaylleeaght antrapoaylleeagh as antrapoaylleeaght hengoaylleeagh nyn oaylleeaghtyn sheshoil, as adsyn jannoo studeyrys er eddyr-obbraghey hengoaylleeaght as sheshaght cadjin.

Ta shicklaahengoaylleeaght as neayrhengoaylleeaght cur ry-cheilley oaylleeaght lheeys as çhengoaylleeaght.

Magheryn çhengoaylleeaght eddyr-vagher elley, t'ad goaill stiagh cosney stiagh glare, çhengoaylleeaght aafilleydagh, çhengoaylleeaght cho-earrooagh as smooinaghtoaylleeaght.

Sarey as soilshaghey

Ec y traa t'ayn, ta eirtys as "çhengoaylleeaght" currit er ny "soilshaghey" ynrican. Ta çhengaghyn geabbey reddaghey dooghys ghlare gyn briwnys leagh y yannoo ny gra ny lhisagh yn çhengey ve 'sy traa ry-heet. Ny yei shen, shimmey oayllee as ancheirdagh ta sarey reillyn ghlare, as shassoo er aghtyn er lheh myr ny lhisagh cagh jannoo.

Dy cliaghtagh ta sareyderyn ry-gheddyn mastey ynseyderyn as earisheyryn, cha nel mastey çhengoayllee jarroo. Ta marelyn leayr oc er ny ta kiart as aggairagh, as t'ad goaill orroo hene y currym shickyraghey dy bee yn sheeloge ry-heet jannoo ymmyd jeh'n torçh jeh çhengey as eh smoo cosoylagh "rah" orroo y chur, dy mennick yn abbyrt cadjinit. Foddee bun nyn neufuillaghtaght jeh "ymmyd neuyesh" goaill stiagh ouyrs er noa-ockleyn, kianglyn da abbyrtyn nagh mie lesh sleih, as sheiltynyssyn doltit. Ta lhieggan trome ec kinseyryn, as adsyn laccal astyral focklyn ny troggallyn dy vel traartagh da sheshaght, er lhien.

Soilshagheyderyn, er y laue elley, cha nel ad ayns coardailys rish eie "ymmyd neuyesh" ny hareyderyn. Ny keayrtyn beagh ad cur "lhiehagh" er ny ymmydyn as ny fir elley smooinaghtyn orroo, foddee. Foddee dy beagh ad feddyn magh kinjid ("reill") as yn ymmyd shoh rere eh. Cha nel ymmyd "neuyesh" gyn oardreil, ga dy vel ram sareyderyn credjal dy vel. Ta saase soilshagheydagh gollrish saase oaylleeagh ayns magheryn elley, dy mennick.

Ceaghlaght

Cooid mooar jeh studeyrys çhengoaylleeagh bentyn rish dooghys ny anchaslyssyn eddyr çhengaghyn y teihll. Ta'n dooghys anchaslys feer scanshoil da toiggal jargaght çhengagh deiney: my ta jargaght çhengagh deiney feer eignit liorish troyn dooghyssagh yn ghooie, shegin da çhengaghyn ve casley rish y cheilley. My ta'n jargaght çhengey deiney neueignit, foddee çhengaghyn ve feer anchasley.

Agh ta aghtyn anchasley dy chur baght er caslyssyn mastyn çhengaghyn. Myr sampleyr, yn çhengey Ladjyn dy row ny Romaanee loayrt, haink ee dy ve Spaainish ayns yn Spainey as Iddaalish ayns Iddaal. Caslyssyn eddyr Spaainish as Iddaalish, as ram cooishyn t'ad kyndagh rish nyn fuilleeaght chadjin veih Ladjyn. Myr shen, rere sheiltynys, my tro ec daa hengaghyn, foddee eh ve kyndagh rish fuilleeaght chadjin ny tro ennagh jeh'n ablid çhengey deiney. Dy dooghyssagh, foddee taghyrt gyn tort ve bun y chaslys, gollrish "mucho" ayns Spaainish as "much" ayns Baarle, as ad gyn mooinjerys erbee ayns shennaghys, ga dy vel yn keeall cheddin oc as sheean cosoylagh neesht.

Dy mennick, cha noddagh fuilleeaght chadjin ve bun y caslys. Dy vel eh aashagh da deiney çhengaghyn y ghynsaghey, foddee shin gra dy vel çhengaghyn er ve goll er loayrt rish yn lane traa dy vel deiney jeinagh (dy bea-oaylleeaght) er ve ayn, er y chooid sloo; lieh-cheead thousane bleiney, s'cosoylagh.

Towshanyn neuchrogagh chaghlaa çhengey (myr sampleyr, cosoylaghey çhengey henn screeuyn rish ny çhengaghyn inneenagh ta goll er loayrt jiu), t'ad cowraghey dy vel caghlaa tappee dy liooar nagh vodmayd cur aayannoo er çhengey va sleih loayrt cho foddey er-dy-henney; ny yei shen, troyn cadjin hengaghyn ta goll er loayrt ayns rheynnyn anchasley jeh'n teihll, cha nel shin goaill myr feanish jeh fuilleeaght chadjin.

Ny eer smoo feeu baght, ta cooishyn screeut jeh çhengaghyn cowree goll er croo ayns possannyn sleih bouyr veih'n vrein, as cha nod ad er ngoll er anchoodaghey da glare loayrtit. Troyn ny hengaghyn cowree shoh, t'ad covial son y chooid smoo da ny troyn çhengaghyn loayrtit, as cur niart da'n varel nagh vel ny troyn shoh kyndagh rish fuilleeaght chadjin agh rish troyn smoo cadjin jeh'n aght ta çhengaghyn goll er ynsaghey.

Giare y ve, ta çhaglym troyn cadjin da ooilley çhengaghyn (dy sheiltynys), as çhengoaylee cur ooilley-ghrammeydys. Ta ram resooney er ny troyn echey. Chammah as shen, ta çhengoayllee as neuhengoayllee jannoo ymmydyn anchasley jeh'n fockle shoh.

Troyn ghlare ta ec cagh, foddee ad ve bentyn rish taghyrtyn ta çheet er cagh. Myr sampleyr, ta cagh çheet er ushtey, as ta fockle ec dagh çhengey as ushtey yn bun echey. Ny yei shen, ta ooilley-ghrammeydys geabbey meenaghey ny troggalyn as shegin daue rheynn çhengey deiney y ve, kyndagh rish troggal yn keeall deiney. Er y fa shen, my ta caslyssyn ennagh eddyr çhengaghyn ayn kyndagh rish taghyrtyn casley, cha nel adsyn ymmydoil son freggyrt ny feyshtyn s'creoi mychione ooilley-ghrammeydys. Dy jarroo, ta taghyrtyn rheynn jeh'n obbyr çhengey y ynsaghey; agh cha liooar eh, er y fa nagh vel beiyn ta gaase nyn mast'ain gynsaghey agh beggan çhengey deiney er y chooid smoo.

Shoh sampleyr smoo symoil: abbyr dy vel dagh çhengey deiney cowraghey breearyn as enmyn (er yn chooid sloo jeh çhengoayllee, ta shoh kiart). Ta feme bun ny share ec shen, er y fa nagh vel enmyn as breearyn ayn 'sy teihll, gyn dy vel çhengaghyn jannoo ymmyd jeu.

Dy cadjin, foddee tro ayns ooilley-ghrammeydys ve kyndagh rish troyn cadjin smooinaght deiney, ny tro smooinaght deiney as eshyn ec glare er lheh. Cha nel fys dy liooar ec sleih er smooinaght deiney dy cadjin, anchaslys feeu y yannoo. Myr yn eiyrtys shoh, ta çhengoaylleeaght sheiltynagh cliaghtey gra cadjinyssyn gyn jannoo briwnys my vel yn cadjinys bentyn rish rheynnyn elley jeh smooinaght.

Ry-lhaih son ny smoo fys

Tekslioaryn

• Aitchison, Jean. (1999) Linguistics: An Introduction. Hodder & Stoughton.
• Akmajian, Adrian et al (2001). Linguistics. MIT Press. (ISBN 0-262-51123-1)
• Hudson, G. (2000) Essential Introductory Linguistics. Oxford: Blackwell.
• Jackson, Howard. (2007), Key Terms in Linguistics, Continuum. (ISBN 0-8264-8742-4)
• Lyons, John (1995), Linguistic Semantics, Cambridge University Press. (ISBN 0-521-43877-2)
• Napoli, Donna J. (2003) Language Matters. A Guide to Everyday Questions about Language. Oxford University Press.
• O'Grady, William D., Michael Dobrovolsky & Francis Katamba [eds.] (2001), Contemporary Linguistics, Longman. (ISBN 0-582-24691-1) - Lower Level
• Ohio State University Department of Linguistics. (2004) Language Files, 9th Ed. Ohio State University Press. (ISBN 0-8142-5128-5)
• Taylor, John R. (2003), Cognitive Grammar, Oxford University Press. (ISBN 0-19-870033-4)
• Trask, R. L. (1995) Language: The Basics. London: Routledge.
• Ungerer, Friedrich & Hans-Jorg Schmid (1996), An Introduction to Cognitive Linguistics, Longman. (ISBN 0-582-23966-4)

Lioaryn ard-scooillaragh

• Mike Davenport & S. J. Hannahs, (1998), 'Introduction to Phonetics and Phonology'.
• Maggie Tallerman, (2005), 'Understanding Syntax'.
• Chomsky, Noam, (1965), Aspects of the Theory of Syntax.
• Fauconnier, Gilles
  • (1995), Mental Spaces, 2nd ed., Cambridge University Press. (ISBN 0-521-44949-9)
  • (1997), Mappings in Thought and Language, Cambridge University Press. (ISBN 0-521-59953-9)
  • & Mark Turner (2003), The Way We Think, Basic Books. (ISBN 0-465-08786-8)
    • Rymer, p. 48, quoted in Fauconnier and Turner, p. 353
• Sampson, Geoffrey (1982), Schools of Linguistics, Stanford University Press. (ISBN 0-8047-1125-9)
• Sweetser, Eve (1992), From Etymology to Pragmatics, repr ed., Cambridge University Press. (ISBN 0-521-42442-9)
• Van Orman Quine, Willard (1960), Word and Object, MIT Press. (ISBN 0-262-67001-1)
• Zuckermann, Ghil’ad (2003), Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew. Palgrave Macmillan. (ISBN 9781403917232 / ISBN 9781403938695)

Lioaryn cadjin

• Laurie Bauer & Peter Trudgill, (1998), 'Language Myths'. T'eh jeeaghyn er ram reddyn ta sleih credjal mychione glare as çhengaghyn, as resooney magh my vel bun ayn dy chredjal ad.
• Peter Trudgill, (2000), 'Sociolinguistics'. T'eh loayrt er aghtyn ta ymmyd çhengey bentyn rish sheshaght as possanyn sleih mastey sheshaght.
• Geoffrey K. Pullum (1991) 'The Great Eskimo Vocabulary Hoax and other irreverent Essays on the Study of Language.'
• Burgess, Anthony
  • (1964), Language Made Plain
  • (1992), A Mouthful of Air
• Deacon, Terrence (1998), The Symbolic Species, WW Norton & Co. (ISBN 0-393-31754-4)
• Deutscher, Guy (2005), The Unfolding of Language, Metropolitan Books (ISBN 0-8050-7907-6) (ISBN 978-0-8050-7907-4)
• Harrison, K. David. (2007) When Languages Die: The Extinction of the World's Languages and the Erosion of Human Knowledge. New York and London: Oxford University Press. (ISBN 0-19-518192-1)
• Hayakawa, Alan R & S. I. (1990), Language in Thought and Action, Harvest. (ISBN 0-15-648240-1)
• Pinker, Steven
  • (2000), The Language Instinct, repr ed., Perennial. (ISBN 0-06-095833-2)
  • (2000), Words and Rules, Perennial. (ISBN 0-06-095840-5)
• Sampson, Geoffrey (2006), The Language Instinct Debate, Continuum International, (ISBN 0-8264-7385-7) – t'eh ceau ourys er "The Language Instinct" liorish Pinker. Ry-cheilley ta'n daa soilshaghey nane jeh ny resoonaghtyn smoo scanshoil fo'n vagher çhengoaylleeaght sheiltynagh 'sy cheead kied as feed.
• Rymer, Russ (1992), Annals of Science ayns "The New Yorker", 13th April
• Sapir, Edward (1921), "Language: An introduction to the study of speech (Gutenberg.Org)", New York: Harcourt, Brace and company.
• Saussure, Ferdinand de (1916,1998), Cours de linguistique générale (Course in general linguistics) Open Court. (ISBN 0-8126-9023-0)
• White, Lydia (1992), Universal Grammar and Second Language Acquisition. Cambridge University Press. (ISBN 0-521-79647-4)

Jesheydaneyn

• Aronoff, Mark & Janie Rees-Miller (Eds.) (2003) The Handbook of Linguistics. Blackwell Publishers. (ISBN 1-4051-0252-7)
• Asher, R. (Ed.) (1993) Encyclopedia of Language and Linguistics. Oxford: Pergamon Press. 10 vols.
• Bright, William (Ed) (1992) International Encyclopedia of Linguistics. Oxford University Press. 4 Vols.
• Brown, Keith R. (Ed.) (2005) Encyclopedia of Language and Linguistics (2nd ed.). Elsevier. 14 vols.
• Bussmann, H. (1996) Routledge Dictionary of Language and Linguistics. Routledge (veih'n Ghermaanagh).
• Chakrabarti, Byomkes(India, 1923–1981), Santali language,Bengali language, comparative linguistics
• Crystal, David
  • (1987) The Cambridge Encyclopaedia of Language. Cambridge University Press.
  • (1991) A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell. (ISBN 0-631-17871-6)
  • (1992) An Encyclopaedic Dictionary of Language and Languages. Oxford: Blackwell.
• Graffi, G. 2001 200 Years of Syntax. A Critical Survey, Amsterdam, Benjamins, 2001.
• Frawley, William (Ed.) (2003) International Encyclopedia of Linguistics (2nd ed.). Oxford University Press.
• Malmkjaer, Kirsten (1991) The Linguistics Encyclopaedia. Routledge (ISBN 0-415-22210-9)
• Trask, R. L.
  • (1993) A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistics. Routledge. (ISBN 0-415-08628-0)
  • (1996) Dictionary of Phonetics and Phonology. Routledge.
  • (1997) A student's dictionary of language and linguistics.
  • (1999) Key Concepts in Language and Linguistics. London: Routledge.

Kianglyn mooie

• http://www.glottopedia.org/ Glottopedia, kiklipaid çhengoaylleeaght soit er MediaWiki, goll er troggal foast
• http://www.sil.org/search/ Eddyr-voayl "Commyn Sourey Hengoaylleeaght", as yn fockleyr çhengoaylleeaght oc.
• http://www.linguistlist.org/ "Rolley çhengoayllee", yn boayl çhaghteraght eddyr-ashoonagh smoo scanshoil son çhengoayllee.
• https://web.archive.org/web/20071218073012/http://www.lingforum.com/forum/ Forum er çhengoaylleeaght