Myn-heean

Ayns çhengoaylleeaght, she unnid neuloaghtagh sheean hengaghyn eh myn-heean. Ta'n unnid neuloaghtagh shoh kianglt rish possan dy heeanyn loaghtagh (sheeanyn mooie), as adsyn "y sheean cheddin" ayns aght ennagh rere loayreyderyn ny çhengey. Ta'n myn-heean cowraghey y "sheean bunneydagh" oc.

Myr sampleyr, 'sy Vaarle chadjinit, ta ny sheeanyn [t], [tʰ] as [t̚] ry-chlashtyn. Cluinnee oo [tʰ] ayns focklyn myr tick, tub as letter. Cluinnee oo [t] ayns focklyn myr stick, stub as Leicester. Cluinnee oo [t̚] ayns but as kit. Ta ny tree sheeanyn yn-scarrey, agh cha nel Baarleyryn geddyr-scarrey ad myr sheenyn hene. Er lhieu dy vel nee un heean t'ayn: /t/. Ta /t/ ny vyn-heean, as t'eh cowraghey y "sheean bunneydagh" neuloaghtagh ta possanaghey y tree sheeanyn er y "cheim eaghtyragh". She red neuloaghtagh t'ayn, as t'eh goll er fockley magh myr sheean loaghtagh ta croghey er y çhymbyllaght sheeanagh.

Keimyn ghlare

Rere sheeanchoryssaghtys, ta daa cheim tuarastylagh bentyn rish sheeanyn ghlare: y cheim eaghtyragh as y cheim yientynagh. Ta'n cheim eaghtyragh bentyn rish sheeanyn loaghtagh, as y cheim yientynagh bentyn rish myn-heeanyn neuloaghtagh.

Y cheim yientynagh

Ta'n cheim yientynagh çheet er corys rang-oardraghey ny loareyderyn, as shen jeant jeh myn-heeanyn as reillyn. Cha nel ad ayn aght ayns inçhynyn ny sleih. Ta /t/ sampleyr jeh myn-heean ny Baarle.

Y cheim eaghtyragh

Ta'n cheim eaghtyragh çheet er sheeanyn cruinn hengey ennagh, dy ghra myr shen, sheeanyn mooie. Ta [t], [tʰ] as [t̚] er y cheim eaghtyragh. Ta'n myn-heean /t/ bunneydagh goll er fockley magh myr fer jeu, as shen croghey er y çhymbyllaght. My ta /s/ roie, jirree oo [t]; my she jerrey yn 'ockle t'ayn, jirree oo [t̚]; as mannagh vel, jirree oo [tʰ]. Er y fa dy vel ad ec yn un myn-heean, t'ad cur fo-heeanyn /t/ orroo. Er y laue elley, cha nel [n] ny [j] nyn vo-heeanyn /t/.

Sheean mooie

Ta sheean mooie çheet er sheeanyn loaghtagh ny çhengey. She troar so-chlashtyn un vyn-heean eh. Myr sampleyr, ta ny myn-heeanyn /kam/ (cam) cur magh ny sheeanyn mooie [kʰam]. Ta [kʰ], [a] as [m] tree sheeanyn mooie, er y fa dy vel dagh fer jeu çheet ass myn-heean er lheh. Foddee kuse dy vyn-heeanyn goll er fockley magh myr ymmodee sheeanyn mooie, as adsyn fo-heeanyn y vyn-heean.

Fo-heean

T'ad cur fo-heean er sheeanyn mooie yn un vyn-heean. Dy cadjin, t'ad feddyn magh my ta daa heean mooie nyn vo-heeanyn ny nyn myn-heeanyn liorish shirrey jees sloo. Shen daa 'ockle ta casley rish y cheilley er lhimmey jeh'n daa heean, as cha nel ny keeal cheddin ec y daa 'ockle. Myr sampleyr, ta keay as geay soilshaghey dy vel /k/ as /g/ daa vyn-heean 'sy Ghaelg. Ta shin gra dy vel ad neuchosoyley ny ayns scaalhean neuchosoylagh. Er y laue elley, ayns Koreeish, t'ad ec yn un vyn-heean, agh ta [g] ry-chlashtyn eddyr sheeanyn cronnaneagh, as [k] traaghyn elley.

Tra nagh vel daa heean mooie ry-chlashtyn 'sy çhymbyllaght cheddin, ta shin gra dy vel ad co-reggyrtagh ny ayns scaalhean cho-reggyrtagh. Myr shen, s'cosoylagh dy vel ad nyn vo-heeanyn y vyn-heean cheddin.

Ta dagh çhengey oardraghey sheeanyn mooie ayns aght elley, as ta cummaght ec yn oardraghey shoh er blass. Dy beagh uss gynsaghey çhengey noa, s'cosoylaghey dy beagh oo oardraghey sheeanyn mooie ny çhengey noa rere myn-heeanyn ny çhengey dooghyssagh ayd, cha nel rere myn-heeanyn ny çhengey noa. Myr shen, b'ghooillee eh y çhengey y fockley magh dy kiart as dy chlashtyn dy kiart.

Ta myn-heeanyn kiangley rish ny fo-heeanyn oc 'syn aght cheddin ta "H₂O" kiangley rish ushtey, rio as gaal. She un red ta ry-geddyn ayns ymmodee cummaghyn, as y cummey ta ry-gheddyn, shen croghey er y çhymbyllaght. Cha nel ushtey, rio as gaal ry-gheddyn 'sy çhymyllaght cheddin (rere çhiassid, çhionnid aer as reddyn elley), as myr shen, ta scaalhean cho-reggyrtagh oc.