Ocsygien

Ass Wikipedia.
Ocsygien

Edit the value on Wikidata
Stoo kemmigaghbunstoo kemmigagh as neu-veain
Ocsygien ayns taabyl ny bunstooghyn
Cowrey kemmigaghO
Earroo breneenagh8
Glout breneenagh15.999
Cummey lectraneyn[He] 2s² 2p⁴ as 1s² 2s² 2p⁴
Possan as çhymcheayrtçhymcheayrt 2
gastid ymmyrkey ocsygien
gastid ennee ocsygien
possan 16
ushtey
Troyn fishigagh
Glooid(ec y phoynt broie) 1.141 g/cm³
Y point-lheie(O2) 54.36 K ​(−218.79 °C, ​−361.82 °F)
Y point-broie(O2) 90.188 K ​(−182.962 °C, ​−297.332 °F)
Lectro-yiooldaght3.44
Goull eeaneagh142, 1.21 as 1.4
Shennaghys
Feddynit magh ecCarl Wilhelm Scheele (en) Translate as Joseph Priestley (en) Translate
Feddynys1774 as 1771
Epennymgeayrag

She bunstoo eh ocsygien ny ocsajeen (veih ὀξύς (oxys) ny Greagish ta çhyndaait myr "geayr", as -γενής (-genēs) ta çhyndaait myr "gienteyder"). Ta trimmid breneenagh 15.9994 g·mol-1 echey. Ta earroo breneenagh 8 as cowrey O er. Ta'n ocsygien y trass bunstoo smoo lheeadagh 'sy Tuinney rere cruinnaghey lurg hiddragien as hailium, as t'eh ny vunstoo smoo lheeadagh rere cruinnaghey ayns scroig ny Cruinney. Ta gas yn ocsygien daa-vreneenagh jannoo seose 20.9% jeh thummid aeraght ny Cruinney, as ta 88.8% d'ushtey jeant jeh, rere glout.[1]. She gas gyn daah gyn soar gyn blass eh tra t'eh ayns foaynoo najooragh, as eh ny ghas daa-vreneenagh 'syn 'oaynoo shen lesh y formley O2.

Shennaghys[reagh | edit source]

She Joseph Priestley, sheanseyr Sostnagh, as Antoine Lavoisier, sheanseyr Frangagh, ren cur enney er ocsygien hoshiaght.

Antoine Lavoisier (1734-1794)[reagh | edit source]

She Antoine Lavoisier, kemmigagh Frangagh, y chied pheiagh ren gra dy vel aer ny vestey dy ghassyn. Haink eh gys y varel shoh lurg da v'er lostey kuse dy stooghyn ayns mooad cagleeit dy h-aer. Sy vlein 1779, haink eh gys y smooinaght dy nee mestey dy ghaa ghas va aer, y derrey yeh ta cooney lesh lostey, as y jeh elley nagh vel cooney. Dooyrt eh 'ocsygien' rish yn ayrn jeh aer ta cooney lesh lostey. Hug Joseph Priestley cooney da Lavoisier lesh yn obbur echey. Agh va Lavoisier currit dy baase sy vlein 1794 sy Ravloid Frangagh. Myr dooyrt y rollageyder as maddaghteyr Frangagh, Lagrange: "Cha ghow eh agh un vinnid e chione y yiarrey jeh, as hed keead blein harrish derrey heemayd kione myr shen reesht".

Joseph Priestley (1733-1804)[reagh | edit source]

Va Joseph Priestley ny hirveishagh Anhrinadagh. Va anaase echey er sheanse. Nane jeh ny chied reddyn hooar eh magh, va shen dy vel daa-ocseed charboan goll er lheie ayns ushtey dy yannoo ushtey-soda. S'mennick ta sleih gra dy nee Priestley hug toshiaght da jeadys ny joughyn neu-veshtallagh. Ren Priestley strane dy phrowaltyssyn raad hiow eh mercur ayns mooad cagleeit dy h-aer. Ren shoh poodyr jiarg (ta shin gra ocseed vercur rish nish). Hiow eh yn ocseed vercur, as ren shen gas. She ocsygien va'n gas va çheet magh.

Troyn scanshoil[reagh | edit source]

Y chooid smoo jeh'n ocsygien as ymmyd jeant jeh ayns jeadys, t'eh jeant liorish feayraghey aer derrey t'eh çheet dy ve ny h-ushlagh, as eisht drigger yn ushlagh.
Shoh troyn scanshoil t'ec ocsygien:

Troyn corpagh Troyn kemmigagh
Gas gyn daah, gyn soar, gyn blass. T'eh cooney lesh lostey. Stoo ta goll er lostey ayns aer, t'eh goll er lostey smoo breeoil ayns ocsygien.
Yn-lheie ayns ushtey. Ta eeastyn tayrn stiagh yn ocsygien t'ayns ushtey. Ymobbreeagh lesh ymmodee bunstooghyn dy yannoo ocseedyn.
Beggan ny strimmey na aer. Cha nel eh caghlaa daah litmys.

Ymmydyn jeh ocsygien[reagh | edit source]

  1. Tayrn ennal. Ta ocsygien stoyrit ayns rollianyn ry-hoi cooney lesh sleih ennyl y hayrn. Ayns thieyn-lheihys, ta ocsygien cur cooney da surransee as scowanyn faase oc. S'mennick ta cadlaghan mestit lesh ocsygien currit da sleih t'er hayrn jaagh stiagh ayns nyn scowanyn ayns aile. Chammah as shen heose, sleih ta gobbraghey ec yrjit vooar ny fo ushtey, t'ad gymmeydey rollianyn-ocsygien.
  2. Jannoo staillin. Tra ta staillin goll er jannoo ass yiarn, ta ram ocsygien ymmydit. Ta'n ocsygien goaill y sallaghys magh ass y yiarn lheit.
  3. Lostey as taah. Ta accaitylain goll er lostey ayns ocsygien, as ta shen jannoo lossan ta feer çheh (mysh 3000°C). Foddee yn lossan shoh 'ymmydey meainyn y yiarrey, ny meainyn y lheie as sniemmey ry-cheilley.
  4. Roggadyn-spoar. Ta roggadyn-spoar cur lhieu ocsygien ry-hoi lostey yn conney, hiddragien. Va ny shlee na 2,000 thunney dy h-ocsygien ushlagh sy roggad Saturn dymmyrk ny spoareyderyn Americaanagh gys yn eayst.

Imraaghyn[reagh | edit source]

  1. Cook, Gerhard A.; Lauer, Carol M. (1968). "Oxygen", ayns Clifford A. Hampel: The Encyclopedia of the Chemical Elements (Baarle). New York: Reinhold Book Corporation, 499–512.