Jump to content

Yn Ungaar

Co-ordnaidyn: 47°N 20°E / 47°N 20°E / 47; 20
Ass Wikipedia.
Yn Ungaar
Magyarország
Brattagh yn Ungaar Cowrey cleinney yn Ungaar
Brattagh Armys
Arrane ashoonagh"Himnusz"
"Hymn"

Preeu-valley
(as y balley smoo)
Budapest
47°26′ Hwoaie 19°15′ Hiar
Çhengey oikoil Ungaarish
Reiltys Pobblaght pharlamaidagh unnaneagh
 -  Eaghtyrane Tamás Sulyok
 -  Ard-vinishter Viktor Orbán
Crooaght
 -  Prinsaght yn Ungaar 895 
 -  Reeriaght yn Ungaar 25 Nollick 1000 
 -  Yn Austeyr-Ungaar 30 Mayrnt 1867 
 -  Y Treeoo Pobblaght 23 Jerrey Fouyir 1989 
Entreilys gys yn UO 1 Boaldyn 2004
Eaghtyr
 -  Yn clane 93,030 km² (109oo)
35,919 mi ker 
 -  Ushtey (%) 0.74
Earroo yn phobble
 -  Ooley 2008 10,041,000 (79oo)
 -  Coontey-pobble  9,599,744[1] 
 -  Glooaght 109/km² (94oo)
282/mi ker
LTS (CCK) Ooley 2008
 -  Yn clane $198.7 billoon (43oo)
 -  Yn dooinney $19,800 (39oo)
LTS (ennymagh) Ooley 
 -  Yn clane $159.3 billoon 
Gini (2008) 24.96 (injil) (3oo)
ALD (2007) 0.874 (ard) (36oo)
Argid Forint (HUF)
Traa ynnydagh CET (UTC+1)
 -  Souree (TTLS) CEST (UTC+2)
Coad eddyr-voggyl .hu1
Coad çhellvane +36
1 Ta .eu ymmydit myrane lesh çheeraghyn elley yn Unnaneys Oarpagh.

She çheer thallooinit 'syn Oarpey Veanagh[2] ee yn Ungaar (Ungaarish: Magyarország). T'ee coodaghey ayrn mooar jeh Awintragh Carpathia, as t'ee çhemmal rish y Clovack 'sy twoaie, rish yn Ookraan 'sy niar hwoaie, rish y Romaan 'sy niar as 'sy niar yiass, rish y Terb 'sy jiass, rish y Chroit as y Clovean 'sy neear yiass, as rish yn Austeyr 'sy neear. Ta'n Ungaar soit ayns awin-tragh yn awin Danube as ta thallooyn rea mooarey jannoo kioneys er y chooid smoo jeh'n çheer. Ta 9,599,744 (2023)[1] sleih cummal ayn, as she Ungaaree chynneeagh y chooid smoo jeu cur liorish mynlagh Romanee scanshoil. She yn Ungaarish y çhengey oikoil, çhengey ta coontit mastey y possan beg dy hengaghyn 'syn Oarpey nagh vel ny çhengey Ind-Oarpagh.[3] She Budapest, laare cultooragh as tarmaynagh y çheer, y preeu-valley as yn ard-valley smoo.[4][5]

Roish bunneeaght y chied steat Ungaaragh, ren mooinjeryn eigsoylagh cummal 'sy thalloo haink dy ve enmyssit yn Ungaar, goaill stiagh ny Celtiee, ny Shenn Rauee, ny Hunee, mooinjeryn Germaanagh, ny h-Avaree, as ny Slavee. Ta staydys steat yn Ungaar goll cha foddey sheear as Prinsaght yn Ungaar, va bunnit 'sy nuyoo eash yeianagh liorish Álmos as e vac Árpád trooid barriaght er Awintragh Carpathia.[6][7] Hoie Ree Steaon I er y troyn ayns 1000 as hyndaa eh e rheaym myr reeriaght Creestee. She pooar Oarpagh va Reeriaght vean-eashagh yn Ungaar, as haink eh gys e vullagh ayns ny Mean Eashyn Jeianagh.[8]

Lurg earish foddey jeh caggaghyn noi ny h-Ottomanee, va forsaghyn yn Ungaar currit fo haart ec Cah Mohács ayns 1526 as va e phreeu-valley Buda goit ayns 1541, goaill toshiagh rish earish ny s'odjey na 150 bleeaney raad va'n çheer rheynnit magh ayns tree ayrn: yn Ungaar Reeoil (leighalagh da ny Habsburgee), yn Ungaar Ottomanagh, as Prinsaght Transylvania va neuchrogheydagh er y chooid smoo. Chur ny h-Ottomanee enney da coayl yn Ungaar Ottomanagh liorish Conaant Karlowitz ayns 1699. Va'n chooid smoo jeh'n Ungaar aa-unnaneysit as haink eh stiagh fo reirey Habsburgagh roish cassey yn 18oo eash.

Haghyr caggaghyn seyrsnys noi ny Habsburgee ayns 1703–1711 as 1848–1849 as, kyndagh rish shen, ren coardailys eddyr y daa heu chur Monarkaght yn Austeyr-Ungaar ayns 1867, pooar mooar 'sy 20oo eash leah.[9] Huitt yn Austeyr-Ungaar lurg y Chied Chaggey Dowanagh as chur Conaant Trianon, haink ny yei, joaraghyn roie yn Ungaar er bun ayns 1920 tra chaill yn Ungaar 71% jeh eaghtyr y çheer, y chooid smoo jeh'n tarmaynys eck, 58% jeh'n phobble, as 32% jeh'n phobble Ungaaragh kynneeagh eck.[10][11][12]

As eh foast craa lurg eiyrtys y chaggey, ren yn Ungaar ymmyrkey corvaal 'syn earish eddyr-chaggee leah, goaill jerrey rish reiltys cumaadagh ashoonagh y reireyder Lhiass-ree Miklós Horthy. Heuee yn Ungaar rish pooaraghyn yn Essylys car y Nah Chaggey Dowanagh, as hurree ee jeeyl vooar as ram guintee.[13][14] V'ee ruegit as cummaltit liorish yn Unnaneys Soveidjagh, chur Deynphobblaght yn Ungaar er bun myr fo-steat. Lurg y vun-chaghlaa anraahoil ayns 1956, haink yn Ungaar dy ve ny seyrey agh hannee ee myr oltey castit jeh'n Vloc Hiar. Myr ayrn jeh Bun-chaghlaaghyn 1989, hyndaa yn Ungaar stiagh ayns pobblaght pharlamaidagh gheynlagh.[15] Hie ee stiagh 'syn Unnaneys Oarpagh ayns 2004 as ayns Ard Schengen ayns 2007.

Ta tarmaynys lesh çheet-stiagh ard ec yn Ungaar, marish kiarail slaynt co-chadjin as mean ynsagh gyn taillaghyn-ynsee.[16][17] Ta shennaghys berçhagh ec yn Ungaar ayns ny h-ellynyn, 'sy chiaull, 'sy lettyraght, ayns ny spoyrtyn, as ayns sheanse as çhaghnoaylleeaght as ram contoyrtyssyn currit daue.[18][19][20][21] She kione-jurnaa turryssid feer ennoil 'syn Oarpey t'ee, as hayrn ee 24.5 millioon dy cheayrtee eddyrashoonagh ayns 2019.[22] She oltey ram reagheydyssyn eddyrashoonagh ta'n Ungaar, goaill stiagh Coonseil yn Oarpey, yn Unnaneys Oarpagh, Reagheydys Chonaant yn Atlantagh Hwoaie, ny h-Ashoonyn Unnaneysit, Reagheydys Slaynt y Dowan, Reagheydys Traght y Dowan, Banc ny Cruinney, Banc Baighey-argid Bun-troggalys yn Aishey, as Possan Visegrád.[23]

Imraaghyn

[reagh | edit source]
  1. a b Marranys: Cha nel yn imraa taishbynit dy kiart. Jeeagh er y docamadys son sonreeaghtyn.
  2. "The Fundamental Law of Hungary" (PDF) (ayns Baarle). Hungarian State. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh (PDF) er 29 Mean Souree 2014. Feddynit magh er 8 Boaldyn 2017.{{cite web}}: CS1 maint: çhengey gyn enney (link)
  3. "Hungary | History, Map, Flag, Population, Currency, & Facts | Britannica". www.britannica.com (ayns English). 2024-12-22. Feddynit magh er 2024-12-24.
  4. "Hungary - Rivers, Plains, Soils | Britannica". www.britannica.com (ayns English). 2024-12-22. Feddynit magh er 2024-12-24.
  5. Péter, László. "Budapest". Britannica.
  6. "Hungary in the Carpathian Basin" (PDF). Lajos Gubcsi. 6 Mean Souree 2017. Feddynit magh er 6 Mean Souree 2017.
  7. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. Ym-l. 36. Magyar Tudományos Akadémia (Academee Oaylleeaghtyn yn Ungaar). 1982. dg. 419.
  8. Kristó Gyula – Barta János – Gergely Jenő: Magyarország története előidőktől 2000-ig (Shennaghys yn Ungaar veih'n roie-hennaghys dys 2000), Pannonica Kiadó, Budapest, 2002, ISBN 963-9252-56-5, dg. 687, dgn. 37, dgn. 113, dgn. 616–644
  9. "Austria-Hungary, HISTORICAL EMPIRE, EUROPE". Encyclopædia Britannica. 6 Mean Souree 2017. Feddynit magh er 6 Mean Souree 2017.
  10. Richard C. Frucht (31 Nollick 2004). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. ABC-CLIO. dg. 360. ISBN 978-1-57607-800-6. {{cite book}}: Check date values in: |date= (cooney)
  11. "Trianon, Treaty of". The Columbia Encyclopedia. 2009.
  12. "Text of the Treaty, Treaty of Peace Between The Allied and Associated Powers and Hungary And Protocol and Declaration, Signed at Trianon June 4, 1920". Feddynit magh er 10 Mean Souree 2009.
  13. Hungary: The Unwilling Satellite Er ny hashtey 2007-02-16 ec y Wayback Machine John F. Montgomery, Hungary: The Unwilling Satellite. Devin-Adair Company, York Noa, 1947. Aa-chloue: Simon Publications, 2002.
  14. Thomas, The Royal Hungarian Army in World War II, dg. 11
  15. "1989. évi XXXI. törvény az Alkotmány módosításáról" (ayns hu) (23 Jerrey Fouyir 1989). Magyar Közlöny. Ym-lioar 44 (74). Budapest: Pallas Lap- és Könyvkiadó Vállalat. 
  16. OECD (27 Mean Souree 2013). "OECD Health Data: Social protection". OECD Health Statistics (Database).. doi:10.1787/data-00544-en. 
  17. Eurydice. "Compulsory Education in Europe 2013/2014" (PDF). Yn Commishoon Oarpagh. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh (PDF) er 6 Sauin 2013. Feddynit magh er 19 Boaldyn 2014. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (cooney)
  18. "Hungary's Nobel Prize Winners, 13 Hungarian win Nobel Prize yet", Academee Oaylleeaghtyn yn Ungaar. 
  19. "Population per Gold Medal. Hungary has the second highest gold medal per capita in the world. All together it has 175 gold medal until 2016.", medalspercapita.com. 
  20. Hungarian literature – ”Popular poetry is the only real poetry was the opinion of Sándor Petőfi, one of the greatest Hungarian poets, whose best poems rank among the masterpieces of world literature”., Encyclopædia Britannica, lhieggan 2012
  21. Ta Szalipszki, dg.12
    cur screeu dy vel y çheer "coontit dy lheeadagh" myr "thie yn chiaull".
  22. "STADAT – 4.5.3. The number of inbound trips to Hungary and the related expenditures by motivation (2009–)". Ard-Oik Staddyssaghtoil yn Ungaar. Feddynit magh er 2022-06-02.
  23. "International organizations in Hungary". Shirveishaght Cooishyn Joarree. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 13 Mayrnt 2016. Feddynit magh er 20 Sauin 2016. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (cooney)

47°N 20°E / 47°N 20°E / 47; 20